Od deportacije izbjeglica, kako se naziva težak zločin koji je izvršen u Herceg Novom u Crnoj Gori protiv žrtava rata iz Bosne i Hercegovine – prošlo je 30 godina.
Iz Herceg Novog su 1992. godine žrtve organizovano deportovane vojsci Republike Srpske, koja je većinu ubila, a ostale izložila teškoj torturi.
Zbog toga su nevladine organizacije Akcija za ljudska prava (HRA), Centar za građansko obrazovanje (CGO) i Centar za žensko mirovno obrazovanje juče uputile poziv na memorijalno okupljanje povodom 30 godina od deportacije izbjeglica predsjedniku Vlade Crne Gore Dritanu Abazoviću, ministru unutrašnjih poslova Filipu Adžiću i direktoru Uprave policije Zoranu Brđaninu.
Crnogorske nevladine organizacije zbog toga organizuju memorijalno okupljanje, kojom prilikom će položiti cvijeće i odati počast žrtvama – 25. maja u podne, na prostoru ispred glavnog ulaza u Centar bezbjednosti Herceg Novi.
Spomenik žrtvama deportacije do danas nije podignut, iako su upućivane brojne inicijative, a nije prihvaćeno ni da se proglasi zvaničan dan sjećanja na žrtve i da crnogorska policija preživjelim žrtvama i porodicama preminulih uputi zvanično izvinjenje zbog ovog ratnog zločina.
Ovogodišnje memorijalno okupljanje će biti „18. put da nezvanična Crna Gora odaje počast žrtvama ovog ratnog zločina, a 13. put da se žrtava sjećamo ispred zgrade policije u Herceg Novom“ – piše u pozivnom pismu ovih NVO.
– Pozivamo Vas da ove godine zajedno obilježimo 30. godišnjicu ovog ratnog zločina, da odamo poštu žrtvama okupljanjem i polaganjem cvijeća na mjestu s kojega su odvedene u smrt, da bismo skrenuli pažnju da se taj zločin osuđuje s najviših nivoa vlasti, da država saosjeća sa porodicama žrtvama i da želi da spriječi da se ikada više bilo što slično ne ponovi – saopštile su tri NVO.
Crnogorska policija je u maju 1992. nezakonito uhapsila najmanje 66 osoba, civila, starosti od 18 do 66 godina, koji su u Crnu Goru izbjegli od rata u Bosni i Hercegovini, i predala ih vojsci bosanskih Srba da im posluže za razmjenu ratnih zarobljenika. U stanici policije u Herceg Novom je bio sabirni centar.
– Dana 25. maja 1992. jedna grupa uhapšenih izbjeglica je autobusom iz sabirnog centra u Herceg Novom upućena u KPD Foča, koji je već tada imao sva obilježja koncentracionog logora za nesrpsko stanovništvo (utvrđeno presudom Haškog tribunala protiv upavnika tog logora Milorada Krnojelca). Samo nekolicina je uspjela da preživi mučenja kojima su bili izloženi u tom logoru. Dva dana kasnije, 27. maja 1992. godine, druga grupa uhapšenih izbjeglica iz Herceg Novog je sprovedena autobusom na teritoriju Republike Srpske ,,gdje je trebalo da uđu u sastav grupe Muslimana za razmjenu za zarobljene srpske teritorijalce“ – podsjećaju tri NVO u pozivnom pismu premijeru, ministru unutrašnjih poslova i direktoru Uprave policije.
HRA, CGO, Anima i član Savjeta za građansku kontrolu rada policije Aleksandar Saša Zeković prije jedanaest godina su uputili tri inicijative: predsjedniku Skupštine Crne Gore Ranku Krivokapiću i svim šefovima poslaničkih klubova da se proglasi dan sjećanja na žrtve zločina deportacije izbjeglica 1992. godine; predsjedniku Vlade Crne Gore Igoru Lukšiću, ministru unutrašnjih poslova Ivanu Brajoviću i ministru kulture Branislavu
Mićunoviću, kao i tadašnjem predsjedniku Skupštine opštine Herceg Novi Dejanu Mandiću – da se podigne spomen-obilježje žrtvama deportacije izbjeglica 1992. godine ispred objekta Uprave policije u Herceg Novom, i tako podrži želja porodica stradalih žrtava, a predloženo je i da crnogorska policija uputi izvinjenje zbog nezakonitog hapšenja i izručivanja izbjeglica njima neprijateljskoj vojsci Republike Srpske BiH.
– Prvu inicijativu smo, u maju 2021. godine, ponovili predsjedniku Skupštine Crne Gore Aleksi Bečiću. Drugu inicijativu smo ponovili u septembru 2021. godine predsjedniku Skupštine opštine Herceg Novi Ivanu Otoviću i ministarski prosvjete, nauke, kulture i sporta Vesni Bratić. Treću inicijativu smo ponovili na memorijalnom skupu održanom 2021. godine, ali nažalost nijedna do danas nije prihvaćena – saopštile su NVO u pozivnom pismu koje potpisuju Tea Gorjanc-Prelević, izvršna direktorica Akcije za ljudska prava, Daliborka Uljarević, izvršna direktorica Centra za građansko obrazovanje i Ervina Dabižinović, koordinatorka Anime – Centra za žensko i mirovno obrazovanje.
Krajem maja 2012. godine je Apelacioni sud Crne Gore potvrdio oslobađajuće presude devetorici nekadašnjih pripadnika crnogorske policije koji su bili optuženi za deportaciju bosansko-hercegovačkih izbjeglica vlastima Republike Srpske.
Predstavnici porodica žrtava podnijeli su predstavku Evropskom sudu za ljudska prava jer smatraju da Crna Gora nije obezbijedila krivičnu pravdu u ovom slučaju.
Crna Gora je platila naknadu štete porodicama žrtava zbog nezakonitog djelovanja crnogorske policije koje je dovelo do tragičnih posljedica.
/Jelena Martinović/
