Pitanje je da li će novoformirana Vlada promijeniti pravac razvoja socijalne politike kada su u pitanju najugroženjiji pojedinici i domaćinstva u Crnoj Gori? Da li će naši novi lideri kreirati inovativne i savremene modele socijalnog stanovanja za najugroženije ili će nastaviti sa kopiranjem stambenih rješenja preuzetih od industrijski razvijenih zemalja?
Autor: Dr Goran Ivo Marinović*
Predrasuda koja je dominantno prisutna u široj javnosti je inkluzivni pristup profitu koji se generiše tokom turističke sezone na crnogorskom primorju. Činjenica je da se naša turistička industrija u poslednje tri decenije nalazi u rukama manjine.
Ova grupa godinama zagovara razvoj primorskih gradova koji počiva na izgradnji ekskluzivnih naselja i produbljivanju socijalne neuravnoteženosti. Velikom zaradom pojedinaca i izgradnjom hotela padaju u sijenku socijalno ugrožena domaćinstava na crnogorskom primorju. U prilog ovom iskazu su mnogobrojna neforalna naselja nastala na rubu urbane matrice primorskih gradova, među njima i naselje ‚‚7. jul“ koje pripada Opštini Tivat.
Opšti cilj istraživanja je bio da prikupi podatke o uslovima življenja u naseljima u našem neposrednom okruženju, a koja politički lideri već decenijama zaobilaze i za svoje potrebe njihovim stanovnicima dijele lažne nade o urnbanizaciji ili poboljšanju socijalnog statuta. Ista obećanja za koja svaki pojedinac tih naselja vjeruje da se nikad neće obistiniti. Danas, sa pravom, kad se pojavim sa opremom za snimanje razgovora i mojim skromnim foto-aparatom u svakom neformalnom naselju sam po automatizmu prozvan kao još jedna osoba koja samo lijepo priča i kojoj ne treba vjerovati. Na šta sledi odgovor: ‚‚Ne, ja Vam ne mogu riješiti stambeno pitanje, moj posao je da radim istraživanja i dokumentujem probleme i uvažim Vaše stambene potrebe – građansku obavezu da se pronađe kvalitetnije stambeno rješenje imaju isključivo nadležni organi Opštine i Vlada.“ Priznajem da mi je trebalo vremena da pridobijem povjerenje naših sugrađana kojima je pomoć zajednice najpotrebnija. Zahvalan sam za prijateljstva koje sam sklopio tokom istraživanja i dirnut gostoprimstvom ljudi koji krovom od najlona, guma i ostalog otpada štite svoje najmilije od prirodnih nepogoda.
Istraživanjem koje je sprovedeno u naselju ‚‚7. jul“, u periodu od 23. jula do 25. septembra tekuće godine, identifikovano je 35 stalno naseljenih domaćinstava sa prosječno 6 djece mlađe od 18 godina starosti. Analizom prikupljenih podataka istakla su se tri problema koja su zajednička za sve ispitanike. Prvo, sve samoizgrađene barake su nakon 40 godina korišćenja u lošem stanju, a pukotine u zidovima prave velike probleme za ukućane. Jedan ispitanik je ukazao na svakodnevno prisustvo miševa, pacova i ostalih glodara koji napadaju malu djecu i jednogodišnju bebu dok spavaju. Tri druge porodice su ukazale na problem sa zmijama koje kroz rupe u podovima ulaze u barake. Drugo, sve barake imaju trošne krovove koji redovno prokišnjavaju tokom obilnijih padavina. Oluja i jaka kiša u noći 22. na 23. septembar su izazvale poplave i nanjele veliku štetu mještanima. U skladu sa tim, jedna ispitanica se požalila da joj se djeca često razboljevaju zbog vlage u spavaćoj sobi, a iste probleme prijavljuje još pet porodica. Kao treći kolektivni problem, 80 posto ispitanika navodi nedostatak toaleta. Većina porodica svoje higjenske potrebe obavlja u obližnjoj šumi ili u improvizovanim jedinicama tzv. poljskim veceima. Rastužuje činjenica da naši sugradjani u 21. vijeku kupaju djecu ispred baraka sa vodom zagrijanom na šporetu na drva, kako zimi tako i ljeti.
Decenijama je prethodna Vlada zagovarala socijalnu politiku koja se temelji na postavkama neo-liberalne ekonomije. U vremenima iza nas bili smo svjedoci slabljenja socijalne odgovornosti institucija i prepuštanju gorućih socijalnih pitanja privatnom sektoru. Svima nam je danas jasno da privatni sektor ne može da riješi, sad već nagomilane, socijalne probleme u društvu. Međutim, postavlja se pitanje da li će novoformirana Vlada promijeniti pravac razvoja socijalne politike kada su u pitanju najugroženjiji pojedinici i domaćinstva u Crnoj Gori? Da li će naši novi lideri kreirati inovativne i savremene modele socijalnog stanovanja za najugroženije ili će nastaviti sa kopiranjem stambenih rješenja preuzetih od industrijski razvijenih zemalja? Ova praksa usvajanja stranih modela bez kritičkog promišljanja, koja je u Crnoj Gori prisutna od 2005. godine, pokazala se neodrživom prvenstveno zato što naša ekonomija nije u mogućnosti da finansira visoke standarde gradnje propisane ovim programima. Dosadašnjim rešenjima socijalog stanovanja se ne može obezbijediti kvalitetna stambena jedinica za socijalno ugrožene kategorije stanovništva. Crnoj Gori je prijeko potrebno jačanje programa socijalnog stanovanja koji se baziraju na novoj politici socijalne inkluzije i savremenim urbanističko-arhitektonskim rješenjima koja su sve prisutnija u svijetu.
Vrijeme će pokazati da li će Opština Tivat u novoformiranom sastavu prihvatiti odgovornost za urbanizaciju neformalnog naselja ‚‚7. jul“ i kada će njegovi stanovnici dobiti trajno rješenje stambenog pitanja. Da li će Opština omogućiti da domaćinstva ostanu na trenutnoj lokociji?
Istraživanje pokazuje da je većina porodica iskazala negodovanje prema mogućoj selidbi. Oni su izgubili strpljenje, a starija populacija i nadu da će poslije 40 godina neuslovnog življenja dobiti svoj ključ i dugo priželjkivanu sigurnost toplog doma. Za njih je stambeno pitanje direktno povezano sa “pravom na dosledan život bez ponižavanja”, kako je istakla jedna ispitanica. Dužnost državnih institucija je da obezbjede pravo na dosledan život svih građana te se ovom prilikom pozivaju donosioci odluka da rješavaju stambena pitanja stanovnika ‚‚7. jula“.
*Autor je doktorirao arhitekturu i urbanizam u Južnoj Koreji na Državnom univezitetu u Seulu. Bio je docent i gostujući profesor u Južnoj Koreji, Meksiku i Kuvajtu, a od ove godine je zaposlen na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta Crne Gore.
