Glavna boljka primorskih opština je to što u njima ne postoje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, a tako gdje postoje – “očigledno ne prečišćavaju vodu na adekvatan način, što je na nadležnim inspekcijama da provjere”.
To se, pored ostalog, navodi u Vladinoj Informaciji o stanju životne sredine za 2021. godinu u dijelu u kojem je obrađen kvalitet morske vode.
U poglavlju u kojem se obrađuje stanje voda uopšte, navodi se da Crna Gora još nema funkcionalan katastar zagađivača voda, i da je neophodno što hitnije raditi na njegovom uspostavljanju, “jer je to osnovni instrument u politici donošenja mjera i planova za sprečavanje, odnosno smanjenje zagađenja”.
U dokumentu se navodi da se ispuštanje, kako komunalnih, tako i industrijskih otpadnih voda, vrši gotovo bez ikakvog prečišćavanja, uz izuzetak nekih industrijskih postrojenja i dijela komunalnih otpadnih voda u Podgorici, Mojkovcu, Žabljaku, Pljevljima, Nikšiću, Šavniku, Budvi, Herceg Novom, Kotoru i Tivtu, Beranama.
U Informaciji podsjećaju da je u izgradnji postrojenje u Danilovgradu, da je u toku priprema za izgradnju i izgradnja postrojenja za Podgoricu, kao i izgradnja postrojenja biljnog prečišćivača za otpadne vode u Petnjici.
-Crna Gora raspolaže kvalitetnim i obilnim, površinskim i podzemnim vodama.
Dodatni problem predstavlja i nedostatak predtretmana industrijskih otpadnih voda, koje se ispuštaju u javne kanalizacione sisteme.
Postoji i uticaj poljoprivrednih aktivnosti, industrije, prehrambene prije svega, kao i malih i srednjih preduzeća, kao i uticaj saobraćaja i građevinskih radova (izgradnja puteva)- piše u dokumentu u dijelu koji se odnosi na stanje voda u 2021. godini.
Uz sugestiju da se što hitnije uspostavi funkcionalan katastar zagađivača voda, autori navode da je za Crnu Goru važno i uspostavljanje vodnih tijela – kako kopnenih, tako i tranzicionih (bočatnih) i obalnih voda.
-Jer je zahtjev Evropske Agencije za životnu sredinu (EEA) slanje izvještaja po principu definisanih vodnih tijela.
Značaj Okvirne direktive o vodama za Crnu Goru je u tome što su zahtjevi za prikupljanje podataka i upravljanje informacijama za izradu efikasnih planova upravljanja slivnim područjem veoma značajni, a zakonodavni okvir i nacionalne ekološke mreže monitoringa moraju biti izuzetno mjerodavne kako bi se ispunili svi zahtjevi pomenute direktive-piše u Informaciji.
U dijelu koji se odnosi na stanje morske vode, autori navode da je, što se tiče teških metala i organskih polutanata u bioti i sedimentu, neophodno donijeti nacionalne propise (pravilnike) o maksimalno dozvoljenim koncentracijama tih materija, pa tek onda preuzimati mjere koje bi uticale na njihovu eliminaciju ili smanjenje.
-Kontinuiran i sveobuhvatan monitoring morske sredine je obaveza prema građanima Crne Gore, kao i prema internacionalnim institucijama koje izvještavamo, i moraju se obezbijediti uslovi da se on nesmetano sprovodi u punom kapacitetu svake naredne godine-piše u Informaciji.
Industrija zagađivala više, građani bacaju manje
Tokom 2020. u Crnoj Gori je stvoreno ukupno 1.314.393,6 tona otpada, od čega 58,1 odsto (763.270,9 tona) potiče iz sektora industrija (prerađivačke industrije, rudarstva i vađenja i ostale industrije), piše u dokumentu.
U odnosu na prethodnu godinu, kako se navodi, ukupna proizvodnja otpada bilježi rast od tri odsto.
Prema podacima Monstata, u 2020. godini stvoreno je 304.062,7 tona komunalnog otpada (10.8 odsto manje u odnosu na prethodnu godinu).
Komunalna preduzeća su sakupila 273.742,5 tona, što je 95,3 odsto ukupno sakupljene količine.
U Informaciji o stanju životne sredine piše i da je svaki stanovnik Crne Gore proizveo 489,4 kilograma, odnosno 1,3 kilograma dnevno, i da je to za 10,7 odsto manje u odnosu na prethodnu godinu.
-Ukupna količina obrađenog komunalnog otpada sa izvozom, u 2020. godini iznosila je 286.705,2 tone (za 11,5 odsto manje u odnosu na prethodnu godinu). Od ukupne količine, 250.796,9 tona, odnosno 87,5 odsto je deponovano/odloženo-piše u dokumentu.
U 2021. godini je, kako se navodi u Informaciji, primjetan porast u količinama generisanog medicinskog otpada u odnosu na prethodne godine.
-Proizvedeno je 621,97 tone medicinskog otpada, od čega je 98,8 odsto (oštri instrumenti, infektivni i potencijalno infektivni otpad) predato postrojenjima za obradu medicinskog otpada, 0,4 odsto (patoanatomski otpad)-.
U dokumentu se navodi da sanacija neuređenih odlagališta otpada u Crnoj Gori i dalje predstavlja jedan od prioritetnijih ciljeva.
-Nakon sanacija velikih neuređenih odlagališta kao što su Čarkovo polje, u opštini Žabljak (krajem 2017. godine), Vrtijeljka u opštini Cetinje (jun 2018.), Vasove vode, u opštini Berane (kraj oktobra 2018.), Zauglina, u opštini Šavnik (kraj oktobra 2018.) i Komorača u opštini Plav (kraj 2019.), u 2020. godini završena je revizija Glavnog projekta za sanaciju privremenog odlagališta komunalnog otpada na lokaciji ‘Zakršnica’, na teritoriji opštine Mojkovac.
Završena je Studija predizvodljivosti za izgradnju regionalnog centra upravljanja otpadom u opštini Bijelo Polje, koji će opsluživati opštine sjeverne regije Crne Gore-piše u Informaciji.
Krivolov, požari, gradnja, invazivne vrste…
U poglavlju o stanju biodiverziteta obrađeni su Park prirode gornji tok Ćehotine, Spomenik prirode park šuma Gorica, Park prirode Vrmac i Spomenik prirode plaža Pržna.
Za Ćehotinu, pored ostalog, autori kao negativne pojave navode krivolov i u određenoj mjeri i lov.
-Evidentirani su pritisci na sisare i ptice, u smislu protjerivanja i uznemiravanja od strane lovaca i krivolovaca.
Takođe, u komunikaciji sa lokalnim stanovništvom, istaknut je krivolov, kao jedan od problema na području.
Neophodno je intenzivnije sprovoditi inspekcijske kontrole usmjerena prema krivolovcima na ovom području-piše u Informaciji, uz preporuku da se potpuno zabrani lov u drugoj zoni zaštite, kao i da se sprovede monitoring zasnovan na naučnim metodama, te redifinišu granice lovnog područja, u skladu sa brojem prisutnih jedinki.
Kad je u pitanju brdo Gorica u centru Podgorice, kao faktori ugrožavanja, koji vrše veliki negativan uticaj, navedeni su požari, urbanizacija, te neadekvatno pošumljavanje.
Za Vrmac, kao faktori ugrožavanja, navedeni su, pored ostalog, invazivne biljne i životinjske vrste.
-U Crnoj Gori je ovaj problem posebno ozbiljan, zbog činjenice da su do sada samo sporadično preduzimane mjere u cilju njihovog suzbijanja i širenja.
Često se u mediteranskom području, tropske vrste zbog lijepih boja i neobičnih cvjetova, unose kao dekorativne biljke u parkove, bašte i dvorišta.
Nije rijedak slučaj da se ove vrste prošire i izvan područja gdje ih čovjek gaji.
Najčešće zauzimaju ruderalna staništa, ali neke subspontano prodiru i u okolnu vegetaciju, kakav je slučaj sa pajasenom (Ailanthus altissima), bagremcem (Amorpha fruticosa) i bagremom (Robinia pseudoacacia) na Vrmcu-piše u Informaciji i dodaje se da su to “najagresivnije” invazivne biljne vrste na Vrmcu, ali i u cijelom mediteranskom i submediteranskom području Crne Gore.
Kad su u pitanju životinjske invazivne vrste, kako se navodi, na području Vrmca utvrđeno je prisustvo i razmnožavanje malog indijskog mungosa…
Autori za Vrmac kao problem navode i intenzivan saobraćaj, koji, kako piše u dokumentu, ima za posljedicu ima sve veći broj stradalih životinja, naročito zmija i guštera.
Dodaju da je problematično i to što se turistička sezona poklapa sa periodom reprodukcije i da to “predstavlja nedopustivo uznemiravanje kako od strane turista tako i od lokalnog stanovništva”.
-Intenziviranje turizma i rekreativnih aktivnosti, kao i razvoj infrastrukture unutar važnih staništa faune, migratornih staza i reproduktivnih centara bez pažljivog planiranja može dovesti do smanjenja brojnosti njihovih populacija-.
Problem Vrmca su i nelegalna odlagališta otpada i otpadne vode, a autori navode i da bazne stanice Elektroprivrede Crne Gore i operatera mobilne telefonije narušavaju vizuelni identitet prostora parka.
Za plažu Pržno, autori navode da je kod izgradnje hotelskog kompleksa i pratećeg sadržaja neophodno razviti modele održive gradnje, da je za izgradnju produženja obalnih šetališta obavezna izrada Detaljne studije predjela.
Piše i da se ne smije dozvoliti betoniranje plaže i promjena fizionomije obale.
-Očuvati karakteristike prirodne obale. Stjenovite obale izuzeti od gradnje.
Zabraniti postavljanje montažno-demontažnih privremenih objekata, nepokretnih privremenih objekata, kao i formiranje otvorene površine u funkciji privremenog objekta i obavljanje djelatnosti na plaži i stjenovitim obalama-piše u dokumentu.
Problemi su i nekontrolisano odlaganje otpada, požari, invazivne vrste, nedostatak zaštite…
Vazduh čistiji, ali je polena više
Monitoring je obuhvatio i stanje vazduha, za koje autori navode da je tokom 2021. “evidentirano blago poboljšanje kvaliteta”, u odnosu na 2020. godinu.
Autori navode da je neophodno nastaviti sa praćenjem stanja mjernih uređaja i ulaganjem u redovno (i vanredno) održavanje opreme, kako bi se obezbijedio kontinuitet u izvještavanju o kvalitetu vazduha, kao i tačni i precizni podaci koji su realnom vremenu dostupni građanima i ostalim zaiteresovanim licima.
Kad je u pitanju monitoring alergenog polena u vazduhu, mjerenja tokom 2021. godine pokazala su veću brojnost koncentracija polenovih zrna u odnosu na godinu ranije za sva tri grada – Bar, Podgoricu i Mojkovac.
Autori navode da u tom dijelu, osim što treba nastaviti sa sprovođenjem monitoringa, treba i pomoći u efikasnijem liječenju pacijenata u zdravstvenim institucijama, poboljšati rad komunalnih i urbanističkih službi na uništavanju trava i korova koje su uzročnici alergijskih bolesti, bolje sagledati potrebe uvođenja zakonske regulative.
-Uključujući i međunarodnu saradnju, jer su problemi aeropolena ne samo lokalnog, regionalnog nego i globalnog karaktera-piše u dokumentu i dodaje se da je neophodno i proširiti mrežu mjernih stanica, kako bi se što adekvatnije izvršila procjena polena alergenih biljaka.
Iz Agencije za zaštitu životne sredine, u dokumentu navode da se Program monitoringa finansira iz državnog budžeta, a da zbog nedostatka finansijskih sredstava, opredijeljenih budžetom za monitoring životne sredine u 2021. godini, tokom prošle godine nije realizovan program monitoring buke, zemljišta i radioaktivnosti u životnoj sredini.
/Damira Kalač/
