Petrovački kasnoantički mozaik nakon završenih sanacionih radova na postojećem objektu primio prve posjetioce u petak, 20. oktobra.
U sklopu jednodnevog izleta učenika i nastavnika OŠ “Jugoslavija” iz Bara, u cilju upoznavanja kulturnih znamenitosti na teritoriji opštine Budva, obišli i upoznali se sa petrovačkim kasnoantičkim lokalitetom Mirište sa mozaicima i Spomen domom “Crvena komuna”.
JU Muzeji i galerije Budve ovog ljeta pristupila je sanaciji postojećeg objekta koji nadkriva mozaik, a koji je već duži niz godina van funkcije za posjetioce ovog značajnog kulturnog dobra. Uzrok višegodišnjeg nefunkcionisanja ovog montažnog objekta i njegovo zatvaranje je kako nebriga o ovom lokalitetu i kulturnom naslijeđu, tako i prirodni faktor, ali i vremešnost samog objekta.
Nedavno sprovedenim aktivnostima, na inicijativu direktorice JU Muzeji i galerije Budve, mr Luciije Đurašković, i konzervatora savjetnika Jova Đurovića, ovaj objekat je saniran i ponovo stavljen u funkciju.
Kao što je pomenuto, prve posjetioce ovaj objekat je primio prije nekoliko dana – 120 osnovana iz Bara, sa nastavnicima i uz stručnu pratnju. Pošto su dobili osnovne informacije, uslijedila su brojna pitanja učenika čime je iskazana velika zaintereosovanost za ovaj mozaik i lokalitet Mirište, o čemu do sada nijesu imali priliku više da saznaju.
PETROVAČKI KASNOANTIČKI MOZAIK
U likovnoj umjetnosti, naročito antičkoj, ranohrišćanskoj i vizantijskoj, mozaik je, kao tehnika ukrašavanja zidova i podova, zauzimao izrazito značajno mjesto. Područje Budve je bogato mozaicima iz različitih istorijskih perioda.
Za kasnoantički mozaik koji je otkriven na području Petrovca se pretpostavlja da je nastao sredinom IV vijeka, a primjer je simbioze kasnoantičke i ranohrišćanske umetničke tradicije, te označava i same početke ranohrišanske umetnosti na crnogorskom primorju, odnosno južnom dijelu istočne obale Jadrana.
Ovaj velelepni mozaik je ukrašavao pod vile rustike (»Villa Rustica«) nekog moćnijeg veleposjednika koja se nalazila u neposrednoj blizini puta Epidaurus-Scodra, puta koji je povezivao Epidaurus sa glavnim gradom tek osamostaljene rimske provincije Prevalis.
Sasvim slučajno 1902. godine otkriven je fragment mozaičkog poda manje površine, sa poznatom predstavom triju riba sa jednom zajedničkom glavom, koji, nažalost, do danas nije ostao sačuvan.
Ovom prilikom, u neposrednoj blizini mozaika pronađeni su i određeni grobni nalazi (vaza od zelenkastog stakla i nekoliko antičkih novčića) koji su potom izgubljeni, pa je preciznije zaključke u vezi ovog otkrića skoro nemoguće izvoditi. Nešto kasnije, godine 1941., u blizini mjesta gdje je otkriven dio prethodnog mozaika, pronađena je znatno potpunija, veća i bolje očuvana podna dekoracija još jednog prostora iste građevine (V. Jovanović, »Novi kasnoantički mozaik u Petrovcu na moru«, 1963.).
Riječ je o mozaiku površine oko 37,5 m2., koji kompoziciono predstavlja jedinstvenu cjelinu pravougaonog oblika, podjeljenu na dvanaest jednakih polja ornamentom u vidu pletenične prepletne trake, dok je cjelokupna pravougaona površina okružena stilizovanom valovitom lozon obrazovanom od ritmički postavljenih pelti. Dvanaest kvadratnih ploča raspoređeno je tako da se po četri nalaze u vertikalnom i po tri u horizontalnom redu. Znatna oštećenja pojedinih polja (osmo i dvanaesto), onemogućuju prepoznavanje motiva koji su bili predstavljeni na njima. U ostalim poljima karakteristično je ponavljanje (ali ne i naizmjenično) određenih istih motiva. Ti motivi su, uglavnom, geometrijskog ili vegetabilnog karaktera, Najčešće su to stilizovane cvjetne predstave krstastih ili osmolistih rozeta, motiv ognjenog točk, motiv četiri krstasta, geometrijski pravilno postavljena, lista vinove loze. Istaknuta polihromnost mozaika postignuta je upotrebom šest raznovrsnih kolorističkih tonova kamenih kockica.
Rutinska preciznost izrade u tehnici »opus tessellatum«, navodi na pretpostavku da su ga negdje sredinom IV vijeka radili majstori iz kruga salonitske radionice. Međutim, analogija sa rijetkim prikazom kombinacije motiva krstastih pelti i ukrštenih hlebova (Solomonov čvor) upućuje na veze sa Akvilejom i njenom majstorskom radionicom.
U pogledu stila na mozaiku je primjetna sklonost majstora ka kitnjastom i izrazito dekorativnom načinu izražavanja uz čestu upotrebu toplih, ružičastih tonova tesela. Istraživanja su pokazala da crno-sive tesele potiču iz Spiča, zelene sa plaže u Bečićima, ružičaste iz Boke, dok su ostale vrste, uglavnom, lokalne. Topli tonovi ružičastih tesela, kakvi su upotrebljeni na ovom mozaiku, često se sreću i na fragmentovanim ostacima mozaika u okolnim mjestima u Boki (Prevlaka kod Tivta, Risan, crkva Sv. Srđa i Vakha u Podima kod Herceg-Novog). Utvrđeno je da se mejdan ovog specifičnog ružičastog kamena i nalazio upravo u Boki, u Đurićima.
Izuzimajući antički, kasnoantički i ranohrišćanski mozaici otkriveni na području opštine Budva, sigurni smo, predstavljaju značajna svjedočanstva o vremenu o kome nam, bar kada je riječ o Crnoj Gori, istorija, nije ostavila naročiti broj materijalnih dokaza, dok u likovnoj umjetnosti ukazuju na klicu koja će se rascvjetati u srednjevjekovnoj hrišćanskoj umjetnosti.
