Tekstilni otpad je sve veća prijetnja po životnu sredinu i zdravlje ljudi. Štetne čestice iz odjeće koja je nepropisno odložena mogu ugroziti prirodu, zemljište i vodotoke. Koliki je to problem u Crnoj Gori može se samo pretpostavljati jer relevantnih podataka na državnom nivou nema. Prema Predlogu zakona o upravljanju otpadom koji je nedavno usvojila Vlada, planirano je da se od 1. januara 2025. godine tekstilni otpad odvojeno prikuplja u domaćinstvima.
Prema podacima Monstata, tokom 2022. godine u Crnoj Gori je stvoreno preko 1,4 miliona tona otpada, od čega 638.000 tona u sektorima prerađivačke industrije, rudarstva i ostale industrije. Od ove ukupne količine, stvoreno je preko 294.000 tona opasnog otpada. Procjene pokazuju da tekstilnog otpada u ukupnoj količini ima do pet odsto.
Na državnom nivou ne postoje mjere kojima bi se bar donekle ublažio uticaj tekstilnog otpada na okolinu. Adekvatni programi izostaju i kada je u pitanju podizanje svijesti i edukacija građana.
Oko 50 procenata tekstila koji se odbaci pogodan je za reciklažu, ali se samo male količine zaista ponovo upotrijebe ili recikliraju.
Odgovarajući na pitanje o problemima koje izaziva tekstilni otpad u Crnoj Gori, iz Ministarstva turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera kažu da u Evropskoj uniji, kao i u Crnoj Gori, do sada nije postojala obaveza praćenja i prikupljanje podataka o količini tekstilnog otpada.
– Objavljivanje “Strategije EU za održive i cirkularne tekstilne proizvode” 30. marta 2022. godine obilježilo je viziju donosilaca odluka za održivije upravljanje tekstilnim otpadom, pa su 5. jula ove godine predložena nova pravila EU koja imaju za cilj: uvođenje obaveznog i usklađenog EPR-a (Proširena odgovornost proizvođača) za tekstil u svim državama članicama EU; podsticanje istraživanja i razvoja (R&D) inovativnih tehnologija za cirkularnost sektora tekstila, kao što je recikliranje vlakana u vlakna, te sprečavanje prakse ilegalnog izvoza otpada koji je prikriven kao roba namijenjena za ponovnu upotrebu – navode iz tog vladinog resora.
Govoreći o uticaju tekstilnog otpada na životnu sredinu, iz ministarstva ističu da, s obzirom na to da ne posjeduju podatke o količini tekstilnog otpada, koji se godišnje generiše u Crnoj Gori, ne mogu dati precizan podatak o kvantitativnim uticajima.
– Ali je jasno da svako nepropisno odlaganje otpada ima negativan uticaj na životnu sredinu, pa samim tim i na zdravlje ljudi – ukazuju iz vladinog resora. Kada je u pitanju mogućnost za održivo upravljanje tekstilnim otpadom, Komisija i Savjet EU nedavno su dali dalje najave kako bi osigurali da proizvođači tekstila, kao i proizvođači baterija, krenu ka održivijoj proizvodnji, potrošnji i odlaganju svojih proizvoda u EU.
– Ove mjere su dio Akcionog plana cirkularne ekonomije (CEAP), ključnog stuba Evropskog zelenog dogovora, koji je Crna Gora potpisala, a koji Evropu postavlja na put klimatske neutralnosti do 2050. godine. Predlogom zakona o upravljanju otpadom predviđeno je da se od 1. januara 2025. godine odvojeno sakuplja otpad od tekstila koji nastaje u domaćinstvima. Predložena su posebna pravila za uvođenje zahtjeva za proširenu odgovornost proizvođača (EPR) za proizvođače tekstila širom EU.
EPR je mjera ekološke politike koja proširuje odgovornost proizvođača na cijeli životni ciklus proizvoda, koji može uključivati ne samo otpad, reciklažu i vraćanje proizvoda, već i dizajn proizvoda – odgovorili su Danu iz ministarstva.
Potencijal za reciklažu
U svijetu postoji sve veća tražnja za odbačenim tekstilom i odjećom, kako za reciklažu, tako i za ponovnu upotrebu. Posmatrani kao resurs, ovi materijali nude veliki potencijal za reciklažu i zaradu. Većina zapadnoevropskih država svoj otpadni tekstil predaje u banke odjeće. One prikupljaju otpadni tekstil, koji se potom daje beskućnicima, u humanitarne svrhe ili šalje u zemlje u razvoju. Oko 70 odsto otpadnog tekstila predatog u banke odjeće ponovo se upotrijebi za odjeću, dok se neodgovarajući tekstil prodaje fabrikama za tretman.
Ponovna upotreba isluženih tekstilnih proizvoda i tekstilnog industrijskog otpada zaslužuje znatno veću pažnju od one koja joj se trenutno posvećuje. Sintetički materijali (vještačka vlakna) razgrađuju se veoma sporo, dok razgradnjom proizvoda od vune nastaje metan.
Potrebni edukacija i podizanje svijesti građana
U Srbiji se reciklaži testilnog otpada pridaje sve veća pažnja. Kontinuirano se ukazuje na sve veću potencijalnu mogućnost iskorišćavanja tekstilnog otpada i radi se na podsticanju privrednih subjekata da doprinesu smanjenju tekstilnog otpada i boljem upravljanju njime.
Disciplinovanost građana i edukacija o pomenutoj tematici od velike su važnosti. Procjenjuje se da je određeni odjevni predmet 3,3 godine u opticaju i da nakon toga postaje otpad. Svako domaćinstvo posjeduje oko 200 kilograma tekstila. Ogroman broj odjevnih predmeta koji se uvoze, najviše iz Kine, sastavljen je od vještačkih materijala sa visokim procentom polimernog sastava, koji je kancerogen i obojen bojama koje mogu biti toksične po ljudsko zdravlje. Normativna regulativa o uvozu postoji, ali se kontrola proizvoda koji se uvoze ne vrši na adekvatan način. Takođe, osim toga, zbog velikog razvoja tekstilne industrije i ogromne potrebe za pamukom, došlo je do uzgajanja GMO pamuka, koji u dužem periodu izloženosti kože može izazvati negativne posljedice po zdravlje.
(Tekst je dio projekta “Mladi za održivi i cirkularni tekstil”, koji Centar za klimatske promjene, prirodne resurse i energiju Univerziteta “Donja Gorica” realizuje u okviru Regionalnog programa lokalne demokratije na Zapadnom Balkanu. ReLOaD2 program finansira Evropska unija, a sprovodi UNDP, u partnerstvu sa lokalnim samoupravama. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost autorke i ne odražava nužno stavove donatora)
