Papa Franjo je u četvrtak pozvao svjetske lidere da obrate pažnju na “vapaj patnje” koji je rezultat klimatskih promjena, ekstremnog vremena i gubitka biodiverziteta.
Brutalni talasi vrućina poklopili su Evropu i Sjedinjene Države protekle nedjelje, a prema prognozama krajem avgusta i veći dio Kine biće zahvaćen vrelinom. Klimatske promjene čine toplotne talase češćim i jačim na najvećem dijelu kopnenih predjela, potvrdio je UN-ov Međuvladin panel za klimatske promjene (IPCC).
Emisije gasova staklene bašte prouzrokovane ljudskom aktivnošću zagrijale su planetu za 1,2 stepena Celzijusa od predindustrijskog doba. ”Toplotni talasi koje danas osjećamo jači su i učestaliji zbog klimatskih promjena”, rekla je Friderike Oto, klimatološkinja na Imperijalnom koledžu u Londonu, koja je i suosnivač projekta World Weather Attribution (WWA).
Drugi uslovi, kao što je atmosferska cirkulacija, takođe utiču na toplotne talase u Evropi. U studiji britanskog naučnog časopisa “Nature” navodi se da su se toplotni talasi u Evropi tri do četiri puta brže povećavali u odnosu na druge sjeverne predjele srednje nadmorske visine kao što su Sjedinjene Američke Države. Autori članka povezali su ovo sa promjenama u mlaznoj struji – brzom vazdušnom strujom od zapada ka istoku u sjevernoj hemisferi.
”Otisci prstiju” klimatskih promjena
Da bi otkrili u kojoj mjeri klimatske promjene utiču na pojedinačni toplotni talas, naučnici su sproveli “studije atribucije”. Od 2004. godine sprovedeno ih je više od 400 i bave se ekstremnim vremenskim pojavama, obuhvatajući vrućinu, poplave i suše, a mjere i udio klimatskih promjena u svakoj. Istraživanja uključuju simuliranje moderne klime stotinama puta, koju zatim upoređuju s klimom bez emisije gasova staklene bašte uzrokovane ljudskom djelatnošću.
Na primjer, naučnici iz WWA-a utvrdili su da je vjerovatnoća da se danas u Francuskoj i Holandiji dogodi toplotni talas poput onog iz juna 2019. koji je u zapadnoj Evropi probio rekorde, sto puta veća nego što bi bila da ljudi nisu uticali na klimu.
Talasi vrućina postajaće gori
Prosječna globalna temperatura je za oko 1,2 stepena Celzijusa veća nego u predindustrijskom periodu, što doprinosi ekstremnim toplotnim talasima.
”U prosjeku, na kopnu, ekstremne vrućine koje bi se događale svakih 10 godina, sada su tri do četiri puta češće”, rekla je klimatološkinja Sonja Seneviratne sa Federalnog instituta za tehnologiju (ETH) u Cirihu.
Temperature će prestati da rastu ako ljudi prestanu da u atmosferu šalju štetne gasove koji stvaraju efekat staklene bašte. Do tada, toplotni talasi će se pogoršavati. Neuspjeh da uvidimo i bavimo se klimatskim promjenama izazvaće pogoršanje ekstremnih vrućina.
Države su se u okviru Pariskog sporazuma iz 2015. složile da smanje emisiju gasova dovoljno brzo da ograniče globalno zagrijavanje na 2 stepena Celzijusa, s ciljem da dođu do 1,5 stepeni, kako bi se izbjegli najopasniji efekti. Trenutne politike ne mogu smanjiti emisiju dovoljno brzo da ostvare jedan od ta dva cilja.
Toplotni udar koji bi se dogodio jednom u deceniji u predindustrijsko vrijeme, dogodio bi se 4,1 puta u deset godina pri 1,5 stepeni zagrijavanja, a 5,6 puta pri 2 stepena Celzijusa, navodi IPCC. Dozvoliti zagrijavanju da pređe 1,5 stepeni uzrokovalo bi da tokom većeg dijela godine u budućnosti imamo “ekstremne vrućine”, rekla je Seneviratne.
Klimatske promjene pospješuju požare
Klimatske promjene povećavaju vruće i suve uslove koji omogućavaju požarima brže širenje, duže trajanje i veći intenzitet.
Na Mediteranu je ovo doprinijelo da sezona požara počne ranije i sagori više zemlje. Prošle godine je više od pola miliona hektara izgorjelo u Evropskoj uniji, što je od 2017. godine druga najgora sezona šumskih požara. Toplije vrijeme takođe crpi vlagu iz vegetacije, pretvarajući je u suvi gas koji pomaže požarima da se prošire.
”Što su sada uslovi topliji, suvlji, to čini (požare) mnogo opasnijim”, rekao je Mark Perington, naučnik u Službi Evropske unije za klimatske promjene Kopernik.
Države poput Portugala i Grčke zahvaćene su požarima tokom većeg dijela ljeta i mada raspolažu infrastrukturom da ih savladaju, primile su hitnu pomoć Evropske unije ovoga ljeta. Ekstremne temperature takođe izazivaju požare u regijama koje na njih nisu navikle, samim tim manje spremne na odbranu.
Klimatske promjene nisu jedini faktor u požarima
Upravljanje šumama i zapaljiva sredstva su takođe bitni faktori. U Evropi je, kako pokazuju podaci Evropske unije, više od 9 u 10 požara uzrokovano ljudskim aktivnostima, kao što su paljevina, prenosivi roštilji, električne linije, prosuto staklo.
Države, uključujući Španiju, nalaze se pred izazovom smanjenja populacije u ruralnim područjima. Ljudi napuštaju ove predjele, sele se u gradove, usljed čega nema dovoljno radne snage koja bi očistila vegetaciju i spriječila sušenje zemlje što je bitan faktor za izbijanje požara. Neke aktivnosti mogu pomoći u ograničavanju jakih požara, kao što su paljenje kontrolisanih vatri u djelovima ekosistema ili praveći razmake između drveća u šumama da bi se spriječilo brzo širenje.
Ipak, naučnici su otkrili da bez smanjenja emisije gasova staklene bašte koji uzrokuju klimatske promjene, doći će do značajnog pogoršanja toplotnih talasa, požara, poplava i suša.
”Kada za deceniju, dvije pogledamo unazad na sadašnju sezonu požara, djelovaće nam blago”, rekao je Viktor Resko de Dios, profesor šumskog inžinjeringa na španskom u Univerzitetu u Leidi.
