U nedjelju se navršilo tačno mjesec dana od kada je argentinska podmornica ARA „San Juan“ (San Huan) sa 44 člana posade, proglašena nestalom. Podmornica je bez ikakvog traga iščezla u hladnim i olujnim vodama južnog Atlantika na otprilike pola puta tokom povratka iz luke Ushuaia na samom jugu Argentine, do svoje baze u gradu Mar de Plata na istoku te države.
Posljednjji radio kontakt sa podmornicom pod komandom kapetana fregate Pedra Martina Fernadeza (45) ostvaren je 15.novembra ,, kada je od svoje pretpostavljene u komandi u Mar de Plati, izvijestio da „San Juan“ ima neke tehničke porobleme sa akumulatorskim baterijama, zboge čega je naređeno da odmah prekine misiju i najkraćim putem se vrate u bazu. Od tada se više nita ne zna što se dogodilo sa podmornicom i njenom posadom te gdje se nalazi olupina i njihovi posmrtni ostaci jer je sada već izvesno da niko nije preživio ovu katastrofu.
Javnost u Argentini gde je je nestanak „San Juana“ prava nacionalna tragedija, ali i svjetska javnost još nisu dobili odgovore što se zapravo dogodilo sa podmornicom dugom 67,3, širokom 8,4 metra od 2.264 tone deplasmana u zaronjenom stanju.
„Ovo što se dogodilo sa „San Juanom“ je katastrofa ne samo za Argentince, već i za cijelu podmorničku zajednicu svijeta. Podmorničari kao ljudi koji se izlažu enormnim opasnostima obavljajući taj predivan i ponosan, ali veoma rizičan posao, međusobno su braća, bez obzira iz koje zemljje da dolaze i ovakvi tužan događaji sve ih potrese. Naravno, ovakve nesreće probude i želju da se što prije otkrje njihov uzrok i on otkoni kako se takve tragedije više ne bi događale“- komentariše mornaričko-tehnčki pukovnik u penziji Milan Komar iz Beograda, dugogodišnji nekadašnji jugoslovenski podmorničar, ali i svojevremeni direktor bivšeg tivatskog Arsenala čija je uža specijalnost bila uopravo remont podmornica kao tehnološki najkomplikovanijih, a u ratim dejstvima možda i daleko najopasnijih ratnih brodova.
Komar (70) je završio Mornaričko-tehnilku akademiju JRM u Puli, stuidirao je na Brodostrojarskom fakultetu u Rijeci, a završio je i Komandno štabnu akademiju Ratne mormarice bivše SFRJ. Tokom petanestogodišnje službe na podmornicama, bio je pomoćnik upravitelja stroja, a kasnije i upravitelj na jugoslovenskim dizel-električnim podmornicama klase „Heroj“, a potom i tehnički referent za mašinstvo u Komandi nekadašnjeg 88.diviziona podmornica JRM. U Generalštabu JNA i VJ bio je načelnik Odjeljenja za remont mornaričke tehnike i autor je brojnih stručnih radova o podornorničarstvu i hiperbaričnoj tehnici, kao i dvije knjige. Živi i radi u Beogradu i Aleksandriji jer je i danas kao penzioner, uključen u brojne projekte remonta i unapređenja mornaričke ratne tehnike u nekim državama svijeta. Ovaj cijenjeni stručnjak možda je i najbolji sagovornik na temu o tome što se zapravo desilo zlosrećnoj argentinskoj podmornici…
Dizel električina podmornic „San Juan“ klase TR-1700 koja je u prvj polovini osamdesetih gidina 20.vijeka konstruisana u izgrađena kod renomirane njemačke brodograđevinske korporacije Thyssen Nordseewerke, na papiru, bila je vremešan i već pomalo zastarajeli ratni brod. Ipak, to može biti utisak samo slabije upućene javnostu jer je „San Juan“ prije samo 4 godine završio obiman generalni remont, tzv. mid life uprgade and reconstruction, koji bi toj podmornici trebalo da omogući da u operativnoj upotrebi ostane još najmanje 20 godina, odnosno ukupno preko pola stoljeća od momenat kada je porinuta u Njemačkoj 1983. Ratni brodovi naime, a posebno podmornice, izuzetno su skupa sredstva ratne tehnike pa tokom svog vijeka upotrebe, po pravilu prolaze najamnje jednu ili dvije ozbiljne rekonstrukcije i modernizacije tom kojih se obnove svi osnovni sistemi broda, počev od njegovog trupa i zanovi mašinska, elektro i hidrauličina oprema, te posebno uvede novo naoružanje i senzori. Takav posao odrađen je od 2008-2013 i na „San Juanu“ u brodogradilištu argentinske Ratne mornarice Domecq Garcia, pod budnim okom i nadzorom njemačkih konsulstanata – predstavika firmi koje su 1983. sagradile i opremile tu podmornicu. Zanimljivo, „San Juan“ i njena blizanka „Santa Cruz“ su svojevremeno sa postignutih čak 26 čvoriova brzine u podvovdnoj vonji, bile daleko najbže klasične dizel.-elektrilne podmornice u svijetu, a argentinska mornarica je planirala da naredne četiri naručene, ali nika završene podmonice klase TR-1700, čak opremi malim reaktorom i od njih napravi podmornice na nuklearni pogon.
„Tragedija „San Juana“ je zaista, njemačkoj privredi pala kao sjekira za vrat jer je bacila sijenku na do sada perfektu reputaciju njemačkih podmornica.Ja branim Kupp-ovu, Ferostahl-ovu ili Siemens-ovu tehnologiju i ne dozvoljavam mogućnost da je neki tehnički kiks ili problem prouzrokovao ovu nesreću“- kaže Komar koji se ne slaže sa teorijama koje su o tome što se „San Juanu“ desilo, u međuvremenu počeli plasirati neki svjetski mediji ili „eksperti.“ Po njima, olujno more jer je u momentu kada se podmornica 15. novembra sa periskopske dubine, radio vezom javila bazi i izvjestila o problemima odnosno „kratkom spoju“ na dijelu svojih baterija, oštetilo je tzv. šnorkel (veliku cijev za dovod svježeg vazduha u motorni prostor podmornice i izvlačenje izduvnih gasova motora na povšinu mora). Kroz šnorkel je u unutrašnjost „San Juana“ prodrla morska voda koja je onda, po tim tumačenjima, izazvala nove kratke spojeve na aku-baterijama, požar, pojavu gasa hlorina i njegovu eksploziju koja je najvjerovatnije odmah ubila posadu i podmornicu poslala na dno Atlantika.
„Ja tu opciju negiram – morska voda može da eventualno uđe kroz šnorkel, ali nikako ne može iz njega da ide u baterijemjer su akumulatorske jame koje se nalaze na dnu podmornice dobro zatvorene. Voda može da naplavi neki prostor u podmornici, a u ovom slučaju je gotovo sigurno da je ona dospjela na glavnu elektro-razvodnu ploču i glavne sabirne šine koje u sebi nose ogromnu energiju. Naime, dok je podmornica plovila u šnorkel-vožnji njena 4 dizel agaregata, svaki snage 1.500 konja, su radili i punili baterije strujom koja kasnije pokreće glavni elektromotor Siemens snage 6.000 konja koji pogoni podmornicu. Možete samo zamisliti kako je katastrofalna snaga tog kratkog spoja bila na mjestu kuda prolazi oko 30.000 ampera struje – pa to sve prži i rastapa oko sebe, tu pomoći jednostavno nema. U takvim okolnostima, podomornica ostaje potpuno bez pogona i polako, ali sigurno, počinje da tone“- objašnjava Komar. Da bi ilustrovao snagu električne energije koja prolazi kroz glavne sabirne šine, on kaže da je na jugoslovenkim podmronicama tipa „Heroj“ kojima je pogon bio mnogo manje snage nego kod „Sa Juana“, dimenzija jedne te šine od čistog bakra iznosila 12 x 1,5 centimetar i da je kroz njih prolazilo po 1.500 amper-sati struje.
„Možete zamisliti koja je snaga takvog kratkog spoja kada to zalije more. Po meni, najveći dio posade „San Juana“ je u tim trenucima već bio na ovaj ili onaj način onesposobljen, podmornica je primila određenu količinu vode, ostala bez pogona i napajanja strujom i polako počela da tone, sve do nije propala dovoljno duboko i stigla do svoje tzv.dubine smrskavanja – tačke gdje više čvrsti trup podmornice ne može da izdrži ogroman hidrostatički pristisak morske vode koja ga okružuje. Tada dolazi do tzv.implozije, odnosno more u djeliću sekunde potpuno zdrobi i uništi podmornicu koja onda u obliku gomile većih ili manjih khotina, tone do samog dna.“- kaže Komar dodajući da je siguran da učesnici potrage za „San Juanom“ koji su navodno oko 3 sata nakon što je prekinut radio-kontakt sa podmornicom, registrivali zvuk nalik na eksploziju u blizini te pozicije, „nisu čuli nikakvu eksploziju jer nje nije ni bilo, već impoziju – zvuk katasrofalnog raspadanja trupa podmornice koja prelazi svoju dubinu smrskavanja“.
„To je to – tu je bio kraj i oni su čuli amo završni čin te drame“- istakao je Komar dodajući da je implozija trupa „San Juana“ potrajala nepunih 40 milisekundi. To znači da, ako je neko od njege posade u tom momentu još i bio živ, smrt koja je nastupla za njega bila praktično trenutna i bezbolna.
Bivši jugoslovenski podmornički stručnjak svoju teoriju o onesposobljenosti posade odmah nakon inicijalnog velikog ratkog spoja i mogućeg požara, temelji i na pitajima zašto u momentu kada su vidjeli da podmornica tone, argentinski mornari i oficiri nisu uradili ništa da to pokušaju spriječiti ili makar da pokušaju obavijestiti potragu koja bi neminovno krenula za njima, gdje se nalaze.
„Niko nije ni pokušao da sprovede tzv. „emergency blow“, odnosno hitno pirenje svih tankova ronjenja koje bi dovelo da podmornica bukvalno „izleti“ na površinu mora. Nisu lansirali ni jednu od piropatrona koje se ispaljuju iz zaronjenog stanja i koje, odletjevši u nebo, tri minuta emituju jaku svjetlost koja upozorava brodove što prolaze da se nešto vanredno događa. Nisu otpustili ni tzv. EPIRB plutaču za slučajj opasnosti koja ispluta na površinu i ostaje vezana komunikacionim kablom sa podmornicim koja je eventualno potonula i stigla na dno. Nisu puštali ni naftu iz tankova da bi njena mrlja na površini mora spasiocima generano ukazala na poziciju potonule podmornice, niti su slali signale lupajući metalnim predmetima o trup podmornice“- objašnjava Komar dodajući daje dio posade ruske nuklearne podmornice „Kursk“ koji je preživio inicijalnu eksploziju njenog torpednog prostora i potonuće podmornice na 108 metara dubine u Barencovom moru, upravo na takav način – lupajući Morzeove signale o trupu podmornice, pokušavao da kontaktira spasioce.
Po Komaru, „San Juan“ je imao i nesreću što se u momentu incidenta sa pogonom, podmornica našla na mjestu gdje tek počinje tzv. argentinski konkinentalni šelf sa dubinom mora koja se postepeno smanjuje od najveće što iznosi 200 metara.
„Da je podmornica potonula tu, na oko 200 metara dubine, gotovo sam siguran da bi preživjeli, ako ih je bilo u njoj, uspostavili kontak sa spasiocima i bili bi izbavljeni je je „San Juan“ imao tehničku mogućnost da se spoji sa spasilačkim ronilicama tipa DSRV koje koriste Mornarice NATO. Ovako, ona je najvjerovatnije potonula na poziciju koja nije dohvatila kontinentalni šelf – već nešto dublje more gdje su dubine od 900 do 1.000 metara, prije nego što morsko dno u okeanu „drastilčno padne“ i na više od 3.000 metara dubine“- kaže Komar dodajući da je „San Juan“ kada je bio nov, imao maksimalnu dubinu ronjenja od 300 metara sa tzv.koeficijentim sigurnost 3, što znači da bi podmornica teoretski izdržala a da se ne raspadne, čak i da potone do čak 900 metara dubine. Nakon posljednjeg velikog remonta koji je zahtijevao sječenje njenog čvrstog trupa rad zamjene agregata i baterija, koeficijent sigurnosti je smanjen na 2,2 što znači da je podmornica implodirala na dubini od oko 660-700 metara.
Komar smatra da komandnt podmornice vjerivatno nije imao podatak o snazi oluje , ognomnoj visini i pravcu valova na površini u momentu kada se digao na periskopsku dubinu i isturio šnorkel ne bi li radom dizel-agregata, napunio njenih ukupno 960 baterja raspoređenih u četri velike grupe od po 120 članaka.
„U takvoj oluji šnorkel je sigurno bio brzo oštećen, automatika vjerovato nje mogla dobro da odradi svoj posao kako treba i došlo je do prodora mora u podmornicu kroz njega“-ističe Komar podsjećajuči da je na vrlo sličan način, zbog oštečenja šnorkela, 16.aprila 1951 u La Manšu potonula britanska podmornica HMS „Affray“ sa kompletnom posadom od 75 ljudi. On smatra da nisu osnovane sumnje argentinskih istražnih oragna koji su izjavili da su navodno zbog korupcije, tokom remonta „San Juana“ ugrađene nedovoljno kvalitetne nove baterije koje su bile podložne kratkom spoju.
„Ne bi se renomirana kompanija poput „Hawkera“ koja izrađuje te baterije sa takvim nečim igrala. Remont „San Juana“ jeste rađen u Argentini ali vrlo profesionalno, uz angažovanje vrlso strulnih ljudi i opreme a sve to pod budnim okom Njemaca koji se sigurno, ne bi igrali sa svojim izuzetno visokim podmorničarskim i brodograditeljskim ugledom.“- rezimirao je Komar dodajući da su „San Juan“ i posada stradali spletom nesrećnih okolnosti koji je još jednom dokaza koliko je podmorničarstvo zapravo složen i izuzetno rizičan posao.
PRETRAĆENO PODRUČJE OKEANA VEĆE OD POVRŠINE ŠPANIJE
U pozrazi sa „San Juanom“ ulestvovalo je 20 vazduholova i oko 30 plovila iz Argentine, ali i više država svijeta – SAD, Brazila, Čilea, Njemčake,Italije… čak i Rusije. Na području koje se pretražuje – oko 200 nautičkih milja zapadno od argentinske obale kod zaliva San Horhe, uprkos izuzetno lošim meteo-uslovia, detakljno je pretraženo vupe od pola miliona kvadrata površine južnog Atlantika (vipoen nego pti je povrpina npr. cuijele Španije), bez da je otkriven ijedan trag stradale podmornice i njene posade. Naporo Ratne mornarice Argentine i nekolicine njenih inostranih pomagača sada su skoncentrisani na to da se pronađe olupina podmornice i pokuša pouzdano utvrditi slijed događaja koji su doveli do potonuća „San Juana“.
Ova tragedija ostaće zabilježena i u svjetsoj istoriji jer je među njenim žrtvama prvi put i jedna žena koja strada na podmornici – poručnica Eliana Maria Kravčuk (35) na „San Juanu“ je bila glavi oficir za naoružanje i prva je Argentinka kojoj je uspjelio da postane oficir na podmornici.
PODMORNICE RELATIVNO ČESTO DOŽIVLJAVAJU INCIDENTE
Iako su to možda i tehnološki najsavršenije mašine na planeti, komplikovanije čak i od nekih svemirskih letjelica, podmornice su zbog prioriode svojih misija relativno česti akteri incidenata. Tragedija „San Juana“ i njene 44 žrtve, treća su najsmrtonosnija podmornička nesreća u 21. vijeku. Maja 2003. nastradala je kompletna 70-člana posada kineske dizel-električne podmornice 361 tipa „Ming“ koja se udavila zbog mehaničkog kvara, a svakakao najpoznatija je tragedija ruske nuklearne podmornice „Kurs“ koja je nakon ekspozije u pramčanom dijelu, potonula 12.avgusta 2000. u Barencvom moru, povevši sa sobom u smrt 118 članova posade. Veći ili manji incidenti sa podmornicama u obliku poćara, eksplozija ili sudara sa drugim podmornicama i površinskim brodovima, po pravilu, dešavaju se u prosjeku dva do tri puta godišnje. Po broju incidenata prednjače američke podornice, potom britanske pa ruske, ali su vanredne događaje tokom posljednjih 17 godina imale i podmornice Francuske, Kanade, Australije, Indije…
