Iako je postojala velika neizvjesnost da li će se problemi u ekonomiji u vezi sa Covid-19 pandemijom značajno odraziti na pomorsku ekonomiju, ona je pokazala visok stepen otpornosti i prilagodljivosti što je od izuzetnog značaja za globalnu ekonomiju imajući u vidu činjenicu da se više od 80% svjetskog prometa tereta odvija morskim putem. Pored očekivanja da će doći do značajnijeg pada prometa u 2020. godini u kontejnerskim lukama u odnosu na prethodnu godinu, na kraju iste se ispostavilo da su najveće luke, pogotovo kineske, zabilježile pad protoka kontejnera od svega par procenata.
Sa druge strane, primjetni su i veliki problemi sa zagušenjem u lukama i zastoji u utovaru i istovaru tereta koji narušavaju povezanost i snabdijevanje pomorskim putem a koji su uzrokovani upravo mjerama i protokolima za suzbijanje Covid-19 u lukama i posljedicama same pandemije ali i neravnotežom u ponudi i potražnji u globalnom trgovinskom lancu.
Ovu sedmicu obilježio je novi skok trenutne cijene prevoza robe kontejnerom koja se zaključuje sa brodarom (spot rate), na svim prevoznim rutama zbog stalne potražnje za prekookeanskim prevozom i kašnjenjima. Brodovi su suočeni sa dugim čekanjem na iskrcaj, posebno u lukama u SAD-u i Evropi. To rezultira dodatnim kašnjenjima i sve većim nedostatkom kontejnerskih jedinica. U momentu kada se očekivalo da će pandemija Covid-19 pogoditi ovo tržište, proizvođači kontejnera u Kini, koja je glavni centar za proizvodnju kontejnera, gotovo da nisu imali narudžbi za nove kontejnere. Međutim, kineska proizvodnja se uvećala sredinom 2020. godine kao rezultat oporavka ekonomije i postavila rekordne cijene otpreme tereta i kontejnera. Kineske fabrike primaju porudžbine za stotine hiljada kontejnera od brodarskih linija i kompanija za zakup što dovodi do rasta cijena otpreme robe i kontejnera. Cijene su djelimično podstaknute istovremenim rastom cijena sirovina kao i povećanjem vremena isporuke. Pomorski teretni promet za vrijeme pandemije Covid-19 praćen je snažnom potražnjom za kineskom robom. U 2020. godini u strane luke širom svijeta otpremljeno je 668.086 praznih kontejnera, 12 puta više nego 2019. Na vrhuncu ovog trenda, u novembru 2020. godine, izvezeno je 87.000 praznih kontejnera, što je 87 puta više nego u isto vrijeme u 2019. godini. Ovaj trend se pojavio i kao rezultat kupovine preko interneta koja je porasla zbog pandemije. Procjenjuje se da je elektronska trgovina porasla za 16,5% u 2020. godini. Ovo je bilo korisno za azijska tržišta, posebno za Kinu, jer ljudi koji žive u SAD kupuju mnogo više uvoznih proizvoda nego što je uobičajeno. Prema podacima Kineskog udruženja luka, od 1. do 10. marta protok kontejnera u osam ključnih luka u Kini povećao se za 14,5 posto na godišnjem nivou. Konkretno, spoljnotrgovinski protok kontejnera porastao je za 13,8% u odnosu na godinu ranije u istom razdoblju. Rast protoka kontejnera za spoljnu trgovinu nastao je usljed brzog širenja kineskog izvoza, koji je porastao za 50,1% i dostigao 3,06 triliona juana (oko 471,89 milijardi američkih dolara) u prva dva mjeseca ove godine.
Podaci koji pokrivaju period između 11. i 20. aprila pokazuju da je protok kontejnera u osam glavnih kineskih luka porastao za 17,8% u odnosu na prošlu godinu, dok je spoljnotrgovinski protok kontejnera porastao za 22,3%. Luka Ningbo-Džoušan zabilježila je stopu rasta od preko 30%; luke Šangaj, Sjamen i Šendžen zabilježile su stopu rasta preko 20%. UBS je u martu 2021. godine podigao kinesku prognozu rasta BDP-a za 2021. godinu na 9,0%, više od prethodne prognoze od 8,2%, navodeći kao razlog domaće ekonomske aktivnosti snažnije od očekivanih i brži globalni oporavak od pandemije COVID-19. Freightos Baltic Global Container Index (FBX), koji prati troškove prevoza kontejnera, gotovo se učetvorostručio za liniju Kina-Evropa od početka novembra i iznosio je oko 7.850 dolara u martu ove godine. FBX očitavanje kontejnera iz Kine za zapadnu obalu Sjedinjenih Država skoro se utrostručilo od kraja maja na oko 4.300 američkih dolara u martu 2021. godine.
Transpacifičke stope otpreme su u konstantnom porastu.
Od srijede, Freightos Baltic Daily Index procijenio je trenutne cijene prevoza robe kontejnerima između Azije i zapadne obale na 5,650 dolara po FEU (Forty foot Equivalent Unit). To je za 15% više od početka ovog mjeseca i 70% od stopa u avgustu i septembru. Stope su sada 3,2 puta veće nego sredinom maja 2020. godine, što je 228% više u odnosu na prošlu godinu (g / g). Na dužoj ruti od Azije do istočne obale kroz Panamski kanal, Freightos je u srijedu procijenio trenutnu cijenu prevoza na 7,435 dolara po FEU, 171% više na godišnjem nivou. Uz dodatne troškove plaćanje oko 10,000 po FEU je postao standard za teret između Azije i istočne obale.
Transatlantska ruta prema zapadu bila je jedina trgovačka ruta za koju se činilo da je izbjegla veliki porast cijena što se završilo u aprilu, ubrzo nakon što se Ever Given nasukao u Sueckom kanalu.
Najekstremniji porast cijena je na liniji Azija-Evropa.
Drewry procenjuje da su trenutne cijene prevoza robe kontejnerima između Šangaja i Roterdama 8.976 dolara po FEU, što je 539% više u odnosu na prethodnu godinu, a stope između Šangaja i Đenove 8.943 USD po FEU, što je rast od 471% na godišnjem nivou.
Prvi globalni indeks performansi kontejnerskih luka (Container Port Performance Index – CPPI) koji su zajednički kreirali Svjetska banka i IHS Markit, pokazuje da su azijske kontejnerske luke najefikasnije jer se luke u različitim regionima bore sa visokim nivoom zagušenja. Radi se o uporedivom indeksu performansi globalnih kontejnerskih luka čiji je cilj da služi kao referentna tačka za ključne aktere u globalnoj ekonomiji. To uključuje nacionalne vlade, lučke vlasti, razvojne agencije, nadnacionalne organizacije i privatne trgovinske operatere, logistiku i usluge lanca snabdevanja. Prema ovom indeksu, Jokohama je najefikasnija svjetska luka ispred luke kralja Abdulaha u Saudijskoj Arabiji i kineske luke Ćingdao.
Prema indeksu povezanosti linijskog prevoza (Liner Shipping Connectivity Index – LSCI), koji ocjenjuje zemlje i njihove kontejnerske luke na osnovu stepena njihove integracije u uspostavljene linijske brodarske rute, nekoliko kineskih kontejnerskih luka svrstava se među najpovezanije na svijetu.
Od prvog kvartala 2021. godine Kina posjeduje 10 od 100 najbolje povezanih luka prema LSCI indeksu. Ta cifra raste i na 11 luka, uključujući i Hong Kong. Samo Sjedinjene Države, sa devet luka u prvih 100, približavaju se Kini. Međutim, 11 kineskih luka ima prosječan indeks povezanosti od 60,6 što je znatno više od prosječne ocjene američkih luka (44,5).
Presudan za snažne performanse Kine prema LSCI indeksu je njegov kapacitet da se nosi sa visokim protokom kontejnera.
Svi indeksi koji su u vezi sa cijenom prevoza robe kontejnerima su u porastu. Da li će se ova tendencija nastaviti ili će doći do stabilizacije pomenutih pokazatelja u velikoj mjeri će zavisiti od stabilizacije prilika na pomorskom tržištu.
/Dr sc. Jelena Stjepčević, menadžment u pomorstvu/
