Švicarski predsjednik Alain Berset, privržen neutralnosti svoje zemlje i veliki protivnik slanja oružja Ukrajini, osudio je “ratno ludilo”, doznaje se s njegovog intervjua za nedjeljno izdanje lista Neue Zuercher Zeitung (NZZ).
– Osjećam to ratno ludilo u nekim krugovima. I vrlo sam zabrinut zbog toga jer taj osjećaj počiva na kratkoročnoj viziji, rekao je Berset, dodavši da se švicarsko oružje ne treba koristiti u ratovima.
Socijaldemokratski predsjednik iz kantona Fribourg je istaknuo da je stajalište Saveznog vijeća po tom pitanju vrlo jasno.
– Razumijem i poštujem činjenicu da druge zemlje imaju drugačije stajalište, no treba se poštivati i švicarsko stajalište, rekao je šef države.
– Reći jednostavno da je sada situacija drugačija i da Švicarska mora sve promijeniti ne obazirući se na svoje pravne temelje, to nije moguće, odlučno je rekao predsjednik.
Naime, rasprava o neutralnosti Švicarske traje od ruske invazije na Ukrajinu 24. veljače prošle godine
Švicarska, koja nije članica EU-a, uvela je sve sankcije europskog bloka protiv Moskve, ocijenivši da su kompatibilne s neutralnošću zemlje, no Bern odbija zahtjeve Njemačke, Španjolske i Danske da im se dopusti preusmjeravanje uvezenog švicarskog oružja i streljiva prema Ukrajini.
Više je inicijativa stavljeno pred parlament da ublaži ta pravila, no proći će mjeseci prije nego se donese neka odluka.
Tokom posjete UN-u, Berset je rekao da nije trenutak za promjene i ne možemo raditi iznimke, braneći tradicionalno mudro i odmjereno stajalište svoje zemlje.
Najluđa trka „Karotrc 2023“ održana je juče na stazi dugoj oko 700 metara od nekadašnjeg hotela Rudnik do Škvera. Veliki broj sugrađana ali i gostiju ispratilo je trku koja je okupila 143 ekipe.
U kategoriji jednosjed prvo mjesto zauzeo je Ernes Senadović, drugo Ahmer Senadović, a treće Nemanja Kašćelan svi iz Kotora. U kategoriji dvosjed najuspješniji su bili Dražen i Nikola Boban iz Prugova, drugo mjesto pripalo je Bojanu i Stefanu Gojkoviću iz Herceg Novog, a treće Miodragu Milovanoviću i Milanu Popoviću iz Kotora. U kategoriji trosjed prvo mjesto osvojili su Ahmer Senadović, Nemanja Kašćelan i Dimitrije Tadić iz Kotora, drugo Bojan i Stefan Gojković i Bojan Bulatović iz Herceg Novog i treće Miodrag Milovanović, Dejan Kustudić i Ivana Bilafer.
Najstariji učesnik trke bio je Zoro Martineti, 76 godina, a najmlađa takmičarka Ana Kašćelan 14 godina. Najsporiji takmičar je Miloš Milošević iz Trebinja i on je dobio lenju pitu u obliku kornjače od Jokine kužine, a najmaškaraniji karić dvosjed Nikola i Vuk Kotur iz Kruševca.
Trka karića – foto RTHN
Promoter trke bio je Antonije Pušić. U okviru trke, donacijama učesnika i posjetilaca prikupnjeno je 516 eura za liječenje naše sugrađanke Snežane Krivokapić Radović.
Trku karića organizovala je NVO Maškare, a dio je programa Praznika mimoze. Ove godine obezbijeđen je bogat novčani fond nagrada. Manifestaciju su podržale Opština Herceg Novi i Turistička organizacija.
Arheolozi su pronašli jedinstveni sanduk s dobro očuvanim začinima, od šafrana do papra i đumbira, u olupini kraljevskog broda koji je prije više od 500 godina potonuo u Baltičkom moru blizu Švedske. Olupina broda Gribshund, koji je bio vlasništvo kralja Hansa od Danske i Norveške, ležala je na morskom dnu od 1495. godine kada je potonuo vjerojatno nakon požara, a monarh je u to vrijeme bio na političkom sastanku u Švedskoj. Olupinu broda pronašli su sportski ronioci još 60-ih godina, no sporadična istraživanja provedena su zadnjih nekoliko godina.
U prethodnim izronima na površinu su izvučeni veliki predmeti kao što su pramčana ukrasna glava te drvo. U novijim istraživanjima koje vodi Brendan Foley, znanstvenik arheolog sa sveučilišta Lund, pronađeni su začini zakopani u sedimentima.
„Baltik je čudan – niska razina kisika i mali postotak slanosti, niska temperatura, toliko organskih tvari tako je dobro očuvano u Baltičkom moru što ne bi bilo moguće u oceanskom sustavu”, rekao je Foley, no smatra svejedno izvanrednim da su začini pronađeni u tako dobrom stanju.
Začini su bili statusni simbol, jer samo su bogati ljudi mogli priuštiti svojem nepcu dodatke jelu poput šafrana ili klinčića koji su se uvozili u Europu. Vjerojatno su začini putovali s kraljem Hansom dok je bio na sastanku u Švedskoj.
Znanstvenik sa Sveučilišta Lund Mikael Larsson, koji je proučavao ovo otkriće posebno je zadivljen šafranom.
– Ovo je jedini arheološki kontekst u kojem je pronađen šafran. Zato je ovo jedinstveno i vrlo posebno otkriće. – kazao je Mikael Larsson.
Teata 303 iz Kotora sa predstavom “Hotel Promaja” nastavlja uspješnu turneju po Crnoj Gori” i nakon KIC-a Budo Tomović, predstava će biti odigrana 13.03.2023. u Centru za kulturu Plužine sa početkom u 19 sati.
Inače ovo je treći nastup Teatra 303 u Plužine, čime se nastavlja divna saradnja u pozorišnom životu izmedju juga i sjevera.
U velikoj 14-to članoj glumačkoj ekipi Teatra 303 iz Kotora, mjesto u predstavi “Hotel Promaja” su našli i mladi Tivćani: Lana Milović, Andro Žižić, Mia Kuč, Bogdan Vučković, Staša Stojković i Marko Bogetić.
Oni su se veoma brzo uklopili u ekipu zahvaljujući iskustvu koje su stekli glumeći u srednjoj školi pod vođstvom profesorice Rozane Lazarević.
U ekipi je i Jelena Kvaščev iz Tivta tako da se u Teatru 303 razmišlja da se i u Tivtu formira ogranak ovog amaterskog djelovanje i pokaže javnosti da se sa malo sredstava i puno volje može uspjeti na daskama koje život znače, tako da naredne naredne pozorišne produkcije Tivta i eventualno Kotora mogu da računaju i na troje glumaca Teatra 303 koji su već na studije glume u Beogradu i na Cetinju (druga, treća i završna godina).
”Hotel Promaja” nakon Plužina gostuje i u Pljevlja, što će takođe biti treći nastup za Pljevljake .
Na danas održanom internacionalnom karate turniru pod nazivom “Zeta open” u Golubovcima nastupilo je 833 takmićara iz 39 klubova i 7 država.
Karate klub “Bijela” su predstavljale mlade nade i ostvarile zapažen uspjeh, osvojili su 6 medalja, po 3 srebrne i 3 bronze medalje.
Srebro su osvojili: Anđa Popović za 2012. godište u kategoriji -45 kg, Ena Popović za 2012. godište -32 kg, Šćepan Ivanović za 2010. godište -45 kg
Bronze su osvojili: Aleksa Riha za 2013. godište -35 kg, Vasilije Begović za 2013. god -45kg, Petar Riha za 2010. god -55 kg.
Ovo je za mlade Bjeljane bio jedan od kontrolnih turnira pred predstojeće državno prvenstvo Crne Gore za pionire i nade koje će se održati 9. aprila u Bijelom Polju.
Posude otomanske Iznik keramike namjenjene visoj klasi 16to vijekovne Evrope, Olupina iz 16 vijeka kod rta Kabala. Zavicajni muzej Herceg Novi
„More je ogromna pustinja u kojoj čovek nikada nije sam, jer oseća da mu život treperi“. Žil Vern
Ne propustite najuzbudljivu avanturu koja otkriva kulture skrivene ispod mora. Dajte svoj doprinos da kultura koju danas stvaramo i naši tragovi na morskom dnu budu na ponos budućih generacija.
Crna Gora je svojom geografskom pozicijom od najranijih perioda bila izložena dinamičnim procesima koji su oblikovali njenu današnju multikulturu. Na cijeloj teritoriji Crne Gore mogu se vidjeti tragovi većine civilizacija koje su igrale istorijske uloge na evropskom tlu.
Jedno more, puno vrijednosti. More nas uči. More je učiteljica života. Mare magistra vitae est.
Jadransko more Crnu Goru povezuje sa cijelim svijetom, njenu planinsku unutrašnjost sa globalnim okeanima. Različite kulture i civilizacije, sa kojima je dolazila u dodir, ostavile su svoje tragove skrivene ispod talasa.
“More je najveći muzej na Zemlji. Ispod površine mora ima više predmeta i ostataka istorije nego u svim svetskim muzejima zajedno i mi to tek sada otkrivamo.” – Robert Ballard
Pribor za brijanje koji je pripadao mornaru sa francuskog razaraca Dague potonulog kod Bara, Zavicajni muzej Bara
More priča priče. More otkriva složene i dinamične odnose ljudi koji su evoluirali kroz vijekove. More otkriva uloge svakog pojedinačnog čovjeka, njegov privatni život, religiju, naciju, kulturu, navike, način života. Otkriva industriju, tehniku i tehnološki razvoj koji mu je omogućio da se otisne morem i ostavi tragove na njegovom dnu.
More nam otkriva različitosti ljudskih iskustava, ponašanja i interakcija na pomorskim putevima i podvodnim predjelima. More nam, takođe, govori kako su ljudi oblikovali životnu sredinu i kako je ona oblikovala njih.
Tragovi različitih kultura pod morem ne nastaju naseljavanjem, već dramatičnim događajima. Tragovi se nalaze se u sredini, u okruženju, u kome čovjek ne može da živi. U kome ne može da opstane. Čovjek tu sredinu može da posjeti samo uz pomoć raznih pomagala i tehnologije. U toj sredini može puno naučiti o istoriji i različitim kulturama, ali i pokazati nivo svoje kulture.
Uvala Bigovica
Kultura pod vodom je naš odnos koji danas imamo prema podmorju. Naše interakcije sa podmorjem govore o visini naše kulture. Tragovima koje danas ostavljamo na morskom dnu sudiće buduće generacije. Kako se ophodimo i na koji nacin tretiramo podvodne predjele i ostatke kultura na dnu mora govori o nama, o našoj kulturi.
Moramo naučiti da bi poštovali. Moramo znati vrijednosti i značaj tragova kultura na dnu mora. Ne propustite najuzbudljivu avanturu koja uskoro dolazi. Saznajte sve o kulturama sa dna mora u Crnoj Gori. Pratite rad Laboratorije za arheologiju pomorstva, Pomorskog fakulteta u Kotoru.
/Darko Kovačević, podvodni arheolog – Pomorski fakultet Kotor/
Drugi “Mimoza dance festival” održan u subotu u Herceg Novom okupio je 860 učesnika iz 15 plesnih klubova iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Sjeverne Makedonije i Crne Gore. Tokom takmičarskog dijela na sceni dvorane “Park” izvedene su 82 koreografije, a 12 najboljih nastupilo je na sinoćnoj gala večeri.
Publika je imala priliku da uživa u dvadesetak kategorija plesnih stilova, od savremenog, klasičnog i jazz baleta, do latino, hip hopa, mažoret plesa, disco i showdance-a, a nastupili su plesačice i plesači uzrasta od pet do više od 20 godina.
Prema ocjeni stručnog žirija, prvo mjesto pripalo je Kulturno-sportskom centru “Diano” sa koreografijom “Higher”, drugu nagradu osvojio je “City Jazz” iz Banja Luke sa koreografijom “Noćna mora”, a treću “Diano” sa koreografijom “Traveller”.
Foto Zvezdana Kujović
U ime Opštine Herceg Novi kao pokrovitelja festival je otvorio menadžer Dušan Vukić, a nagrade je na gala večeri uručio potpredsjednik Mirko Mustur.
“Bilo je 860 učesnika, što je velika čast, obaveza i odgovornost, a preko 2.000 posjetilaca koliko smo mi uspjeli da ispratimo danas. Grad je bio obojen plesom i jako smo srećni zbog toga”, istakla je organizatorka, direktorica Kulturno-sportskog centra “Diano”, Antonija Novoselac.
Novoselac je ocijenila da je drugo izdanje plesnog festivala tehnički i umjetnički mnogo jače od prošlogodišnjeg, čime su ispunili svoj cilj, a želja organizatora je da festival nastavi da raste po broju učesnika, kvalitetu izvođenja, kao i kroz druge, edukativne segmente.
“Pokazao je da možemo bolje i jače, jer smo ove godine uveli i neke nove elemente, kao što je gala veče, novčane nagrade i plesno veče u Gradskoj kafani. To su bili eksperimenti za koje se pokazalo da treba da se nastave zato što postoje ljudi koji to žele da vide. Naš grad voli ples, podržava ga i u ovom gradu treba da živi ples u bilo kom obliku”, rekla je Novoselac.
Foto Zvezdana Kujović
Napomenula je da je “Mimosa dance festival” dio programa Praznika mimoze, kako mu i ime kaže, a ideja je da se održava vikend nakon ceremonije zatvaranja najveće novske fešte, kako bi produžili trajanje festivalske atmosfere u gradu.
Odluke o plasmanu na gala veče, a potom i o nagradama, donio je stručni žiri predvođen jednim od najvećih regionalnih imena, doktorom plesa Vlatkom Pavlevskim iz Sjeverne Makedonije, a u čijem sastavu su bile priznate sudije: Tanja Dukić Cičić iz Bosne i Hercegovine, Anea Genzić iz Hrvatske, Kristijan Bogdanović iz Srbije, Jasmina Rešetar, Avletina Kapusta, Vojin Zarić, Nina Dragiš, Mia Rakočević i Miloš Rabrenović iz Crne Gore. Supervizor takmičenja bio je Jovica Nikolić iz Udruženja Udruženje plesnih umjetnika i stvaralaca Crne Gore.
Organizator “Mimosa dance festivala” je Kulturno-sportski centar “Diano”, a projekat su podržali Opština Herceg Novi, Javna ustanova kulture “Herceg-fest” i novska Gradska kafana.
Trajekt “Prizna”, nedavno nazvan “30. avgust”, u ponedjeljak 13. marta bi trebalo da počne sa radom, nakon što je utvrđeno da može da pristane u Lepetane i Kamenare, saopšteno je iz Javnog preduzeća Morsko dobro.
Oni su naveli da nisu potrebni nikakvi radovi na trajektnim pristaništima u Lepetanima i Kamenarima jer je utvrđeno da dimenzije ukrcajnih rampi na trajektu odgovaraju. Podsjetimo, čelnici Morskog dobra su 9. marta mjerili obalu.
“Ovo je malo veći trajekt, vjerovatno i drugi koji će se kupiti, makar neki od njih, moraju da budu malo veći, kakav je problem danas sa onim montažnim pontonima da se reguliše pristanište, ne možemo da imamo pristanište kao prije 50 godina, svi radovi mogu da se izvedu, ne treba više oko toga uopšte trošiti riječi”, poručio je 10 . marta premijer Dritan Abazović.
Mladen Mikijelj, direktor JP Morsko dobro saopštio je da će trajekt “Prizna” nositi ime “30. avgust”, te da su to ime smo odabrali na preporuku jednog od lidera Demokratskog frinta (DF) Andrije Mandića.
Crnogorsko društvo za borbu protiv raka (CDPR) u saradnji sa JU Dječji savez Podgorica tradicionalno, ove godine dvadeset drugi put, organizuje Nagradni Konkurs za likovne i literarne radove za učenike osnovnih škola u Crnoj Gori.
Stalni povod Konkursa je Svjetski dan bez duvana – 31. maj (World No Tobacco Day – 31. May 2023.), za koji je SZO (WHO) odredila temu: „Hrana nam treba, a ne duvan” – („We need food, not tobacco”). Ovo predstavlja apel, ne samo za ovaj dan, nego i način u borbi za smanjenje pušenja u svijetu tokom cijele tekuće godine.
Tema našeg ovogodišnjeg dvadeset drugog nagradnog Konkursa, kako za likovne, tako i za literarne radove je: „Život čini zdrava hrana bez duvana”.
Likovni radovi moraju biti rađeni na formatu bloka broj 5 (pet), a tehnika rada je dozvoljena svim mogućim likovnim sredstvima, dok bi literarni radovi trebalo da budu napisani najduže na dvije stranice.
Konkurs je otvoren za učenike od četvrtog do devetog razreda naših osnovnih škola u vremenu od 15. marta do 25. aprila tekuće godine kada je posljednji dan do kada treba dostaviti radove na adresu: JU Dječji savez Podgorica – ulica Bokeška br. 2, 81000 Podgorica.
Tročlani žiri će odabrati po tri najbolja rada iz obje oblasti i nagraditi ih, s tim što je prva nagrada za mlade likovnjake i literate sedmodnevni boravak u Odmaralištu Dječjeg saveza Podgorice na Veruši. Nagrade za druga i treća mjesta, kao i specijalne nagrade i pohvale najboljima u obje konkurencije, obezbjedio je CDPR u vidu kompleta CD-a, kao i knjiga – monografija slikara u saradnji sa Crnogorskom akademijom za nauku i umjetnost (CANU).
Nagrade će biti dodijeljene na Izložbi najboljih i izabranih radova, koja je predviđena da bude održana na Svjetski dan bez duvana u jednom od izložbenih prostora u Podgorici.
Supermarine SPITFIRE MK IX Trop olupina – Herceg Novi
Piše: Mirjana D. Popović
Dovoljno je da stavite naočare na glavu, pokrenete aplikaciju pomoću džojstika i učitate scenario koji želite da ronite: francuski razarač DAGUE, parabrod “Tihani” i torpedni brod „Golešnica 91-76T“…
Za kratko vrijeme od godinu dana izgradili smo kapacitete da možemo samostalno da nastavimo da digitalizujemo podvodnu kulturnu baštinu i da je prezentujemo javnosti kroz najnovije tehnologije, kaže podvodni arheolog Darko Kovačević.
Virtual Reality Show Room na Pomorskom fakultetu u Kotoru
Ljubitelji podmorske baštine, oni koji nisu vični vještinama ronjenja, imaju priliku da u Sobi za virtuelnu stvarnost pri Pomorskom fakultetu Crne Gore u Kotoru izaberu vođenu turu ili turu za slobodno, istraživačko ronjenje i da “zarone” upoznajući dio istorije pohranjene u dubinama Crnogorskog podmorja. Uz pomoć naočara za virtuelnu realnost imaju priliku da „zarone“ u dubine šest lokaliteta iz Crne Gore, šest iz Hrvatske i šest iz Bosne i Hercegovine. Kada korisnik stavi naočare na glavu, pokrene aplikaciju uz pomoć džojstika i učita scenario koji želi da roni. Tako se sada francuski razarač DAGUE, parabrod “Tihani” i torpedni brod „Golešnica 91-76T“mogu vidjeti kroz VR-naočari, dok se antički lokalitet u Uvali Bigovica, olupina iz XVI vijeka kod Rta Kabala i Supermarine Spitfire MkIX Trop, mogu doživjeti kroz video i fotografije.
Po tri lokaliteta iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine takođe su obrađena u virtuelnoj stvarnosti, dok su još po tri dostupna u video i foto prezentaciji i mogu se pogledati, osim na Pomorskom fakultetu u Kotoru i u Hrvatskom pomorskom muzeju u Splitu i u zgradi “Brodari” u Mostaru, Trg Prvog maja br.3.
Od lokacija u Bosni i Hercegovini u VR- režimu su Arheološko nalazište “Desilo”, Vojni arsenal i Potopljeno selo „Kopčići”, dok su kroz fotografije i video predstavljeni Kraško vrelo „Crno vrelo”, Kraško vrelo “Crno oko” i Austrougarski most.
Lokacije prikazane u VR-u u Hrvatskoj su: Antički brodolom – Šćedro, Torpedni čamac S-57 i Štuka JU87, dok su kroz fotografije i video prikazani B-24 Tulsamerican, Antički brodolom- Sutivan i Parobrod Dubrovnik.
Podvodni arheolog Darko Kovačević je u okviru projekta WRECKS4ALL (Olupine za sve) osmislio program za Crnu Goru, uradio fotogrametrijsko 3D snimanje (digitalizaciju) olupina i produkciju 3D modela. Programeri firme Studio Lasso iz Podgorice su te modele stavili u virtuelnu realnost, napravili su aplikaciju, kojom su podvodno blago Crne Gore učinili dostupnim svima.
-Vodili smo se idejom da što bolje osvijetlimo sve periode podvodne kulturne baštine, zastupljene na morskom dnu akvatorijuma Crne Gore – imamo antički lokalitet- Uvala Bigovica kod Bara, sidrište sa amforama sa više olupina od IV vijeka p.n.e, pa sve skoro do modernog vremena, jedan kontinuitet sidrišta. To je odavno kulturno dobro, zaštićena zona u moru.
Uvala Bigovica
Zatim tu je olupuna kod Rta Kabala iz XVI vijeka, rani novovjekovni lokalitet koji svjedoči o trgovini između Venecije i Otomanskog carstva, takođe, tu je i legendarni DAG, francuski razarač koji je potonuo u Prvom svjetskom ratu kod Bara koji je u pratnji engleskog broda „Vajthed“dopremao pomoć za stanovništvo i vojsku Crne Gore.
DAGUE – Bar – olupinaa
Udario je u austrougarsku minu i onda je potonuo tu, nedaleko od luke. Njegova priča je vrlo uzbudljiva. Izabrali smo takođe i engleski avion „Spitfajer“, čija je olupina potonula između Kumbora i Herceg Novog u Drugom svjetskom ratu tokom bombardovanja njemačkih položaja 1944. godine u Boki, zatim, parabrod „Tihani“, koji je takođe u toj regiji, stradao u Prvom svjetskom ratu, jer se nasukao- vraćajući se iz Bara, odakle je u Boku prevozio ugalj. Nastojeći da izbjegne minsko polje, išao je previše blizu obale i nasukao se, otsukan je, ali je ipak potonuo tačno ispod ostrva Mamula.
Tu je i torpedni brod „Golešnica 91-76T“, koji je preživio sve ratove početkom XX vijeka i potopljen je za vrijeme Jugoslavije u mornaričkoj vježbi, iako je bio izuzetno aktivan i njegovi ostaci leže nedaleko od uvale Žanjice, objašnjava Kovačević. Pored pomenutih, obrađene su i rezervne lokacije: SS Oreste, SMS Zenta, Parobrod Srebreno, Parobrod Karola, Razarač Husar, Higins 78 i Patrolni brod, ali još nisu ušle u aplikaciju.
Olupina 16 vijek kod rta Kabala
U procesu snimanja Kovačeviću su pomagali arheolog Filip Popović, Nikola Đorđević sa Instituta za biologiju mora, te Dmitrij Tomašov i Judžin Tomašov, koji su 2020. godine došli sa Malte sa svojim brodom, podmornicama i ro nilačkim centom, pružajući mu najveću podršku u snimanju lokaliteta u Crnoj Gori. U pisanju evropskog projekta najznačajniju ulogu tim Univerziteta: prof. Danilo Nikolić, Predrag Janković i prof. dr Maja Škurić.
Kovačević je ranije na Univerzitetu Malte radio u programu za podvodnu arheologiju i na formiranju podvodnog muzeja.
-Veliki je izazov za mene bio projekat u Crnoj Gori, jer na Malti je to već postojalo, tamo sam implementirao projekat koji je bio povezan sa otvaranjem olupina kao podvodnih muzeja i digitalizacijom tih olupina, a ovdje je bilo neophodno izgraditi cijeli sistem od početka – postaviti institucionalni okvir na Univerzitetu, pronaći fondove, napisati evropski projekat, čime je dat nemjerljivi doprinos da se pojavi jedna nova naučna disciplina i da se taj projekat toliko uspješno implementira da dođemo i do prostora za prezentaciju olupina u virtuelnoj realnosti, da zaintrigiramo institucije, da edukujemo sve aktere u tom lancu, kada se radi o ronilačkom turizmu i po pitanjima podvodne kulturne baštine – predstavnici Ministarstva kulture, Uprave za zaštitu kulturnih dobara, Centra za konzervaciju i arheologiju, Uprave za pomorsku sigurnost, ronilački centri iz Crne Gore, turističke organizacije svih primorskih gradova, koje su učestvovale u projektu. Tu se kreirala divna sinergija, saradnja koju mi sada ove godine želimo da nastavimo, da održimo tu mrežu i da pokažemo da smo za kratko vrijeme od godinu dana, koliko sam u Crnoj Gori, izgradili kapacitete da možemo samostalno da nastavimo da digitalizujemo podvodnu kulturnu baštinu i da je prezentujemo javnosti kroz najnovije tehnologije, kaže Kovačević.
Darko Kovačević
Laboratorija za podvodnu arheologiju na Pomorskom fakultetu posjeduje kompletnu opremu za digitalizaciju podvodne kulturne baštine, tu je ronilačka oprema, za tehničko ronjenje, koja omogućava dug boravak pod vodom (dugo snimanje olupina), imaju specijalnu kameru i rasvjetu za digitalizaciju i kompjutere za obradu 3D podataka, kao i naočare za prezentaciju u virtuelnoj realnosti. Kroz druge projekte dobili su još razne opreme koja omogućava manipulaciju tim 3D podacima, njihovo stavljanje u jednu bazu podataka.
– Nisu svi brodovi pod morem snimljeni na naučan način, nisu inventarisani, ocijenjeni, to je posao koji nas čeka. Identifikovani su, fotografisani, ali jedna prava dokumentacija koja ima foto-realističan plan lokaliteta, popis svega što se na njemu nalazi, nešto je što planiramo da radimo, što će doprinijeti institucijama koje se bave regulativom, vezanom za kulturnu baštinu uopšte (Uprava za kulturna dobra) da bi uspjeli da uspostave nove mjere zaštite. Radimo na izgradnji ljudskih kapaciteta, na formiranju multidisciplinarnoga tima, u kome neće biti samo arheolozi, jer su prisutnije nauke kao što su daljinska detekcija, okeanografija, hidrografija, pomorska biologija, takođe jako bitan dio cijelog tog ambijenta.
-Namjeravamo da ubuduće izgrađujemo kapacitete, već smo počeli da radimo u okviru ovog projekta sa kolegama iz različitih institucija i samo želimo da nastavimo saradnju kroz razne kratke kurseve, ljetnje škole sa različitih aspekata podvodne kulturne baštine, kako bi podigli kapacitet u raznim institucijama, da bi ljudi razumjeli kako to sve funkcioniše, a u isto vrijeme da bismo privukli mlade ljude kojima želimo da ponudimo jedan inovativni program u budućnosti, najavljuje Kovačević.
Projekat WRECKS4ALL je 80% kofinansirala Evropska unija kroz IPA fondove na trilaterali Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora. Počeo je 2020. godine, oko 30 mjeseci je trajala njegova implementacija, a završen je 14. decembra 2022. godine, kada je otvorena Soba za virtuelnu realnost i Laboratorija za arheologiju pomorstva, naučno-istraživačka jedinica koja će garantovati održivost projektnih rezulatata i nastavak rada, započetog kroz projekat.
Tihany – Mamula olupina
O lokalitetima:
Olupina “Dague” iz Prvog svjetskog rata nalazi se kod Rta Volujica, u blizini rezervoara, na dubini 16-18 metara.
Razarač Dag (fran. Dague) je najpoznatija brodska olupina u Crnoj Gori. Atraktivni ostaci njenog brodoloma su pored svog istorijskog konteksta stekli publicitet kroz ronilački turizam. Dag je najpopularniji lokalitet za ronjenje barskog akvatorija koji godišnje bilježi stotine posjeta.
Fancuski razarači Dag i Foleks (fran. Folex) su bili u pratnji engleskog parobroda Vajthed (eng. Whitehead) koji je u februaru 1915. godine dovezao u Luku Bar tovar pomoći u hrani za lokalno stanovništvo i vojsku Crne Gore. Štiteći transport razarači su ostali na sidrištu. Tog 24. februara jak vjetar je uzrokovao kretanje sidra razarača Dag po morskom dnu. Na tristotine metara od vile Topolica Dag je naletio na austrougrasku minu. Šteta na brodskom dnu je bila fatalna. Mašinski prostor se napunio vodom, što je izazvalo podizanje cijelog broda. Prova je prva nestala ispod površine i ubrzo je čitav brod potonuo odnijevši sa sobom živote 39 članova posade. Ostali dio se spasao plivajući do lukobrana ili prelaskom na Foleks koji je ubrzo prišao da pruži pomoć.
Stanje lokaliteta: Olupina razarača Dag je više od pola vijeka ležala na morskom dnu lučkog akvatorija sve do projekta proširivanja Luke Bar 1973. godine. Tada je izrezana u nekoliko djelova koji su izmješteni ispod Volujice u neposrednoj blizini lučkih rezervoara, dok su ostaci stradalih članova posade djelimično ekshumirani. Ostaci olupine leže na pjeskovitom dnu na maksimalnoj dubini od 18 metara. Sva tri dijela olupine surelativno blizu jedan drugom. Iako prilično propala pod prirodnim i ljudskim uticajima, još uvijek se mogu vidjeti interesantne strukture i predmeti poput topovskih granata i municije, ostataka komandnog mosta i turbina.
Torpedni brod 76T (Golešnica 91) iz Prvog i Drugog svjetskog rata nalazi se kod Žanjica na dubini od 35 metara.
Golesnica 91 – Zanjice
Njegova jedinstvena odiseja, kroz dva svjetska rata priča uzbudljivu priču pomorskih sukoba i jadranskih antagonizama XX vijeka. Iako istorijski vrlo vrijedan i atraktivan lokalitet podvodne kulturne baštine, 76T nije često posjećen od strane ronilaca niti adekvatno promovisan. Brod je pripadao seriji torpednih brodova izgrađenih od 1913. do 1914. godine koji su mogli da plove deset sati brzinom do 30 čvorova. Performanse ove klase su trebalo da zadovolje potrebe austro- ugarske ratne mornarice za brzim dejstvima u slučaju blokade Otrantskih vrata. Angažovan na zadacima duž dalmatinske obale 1914. godne je premješten u Luku Šibenik, odakle plovi u izviđačke misije prema Bariju, Palagruži i Tremitiju. Učestvovao je u bombardovanju Ankone 1915. godine. Sljedeće godine je preduzeo nekoliko potraga za podmornicama. Polagao je mine ispred luka Trst i Bar. Tokom blokade Otrantskih vrata bio je u pratnji veličanstvenog broda Sent Ištvan, koji je, iako na vrijeme opažen od strane 76T, torpedom potopio italijanski MAS patrolni brod.
Nakon Prvog svjetskog rata 76T je pripao Jugoslovenskoj kraljevskoj ratnoj mornarici. Remontovan je i primenovan u T1 sa službom u Tivtu. Ulaskom Jugoslavije u Drugi svjetski rat 1941. godine patrolirao je južnim sektorom sa bazom u Kotoru. Ubrzo je zaplijenjen od strane italijanske mornarice koja ga je koristila u borbi protiv partizana duž dalmatinske obale. Po italijanskoj kapitulaciji ponovo je došao u posjed Jugoslovenske kraljevske ratne mornarice koja je, u egzilu, imala bazu na Malti. Na Jadran se vraća poslije Drugog svetskog rata i postaje dio ratne mornarice SFRJ. Novi naziv Golešnica 91 dobio je po planini u današnjoj Sjevernoj Makedoniji. Korišćen je uglavnom za patrole uz granicu. Kraj plovidbe dočekao je u odredu školskih brodova da bi iz službe izašao 1955. godine. Zastario i rashodovan, potopljen je kao meta tokom mornaričke vježbe 1959. u Bokokotorskom zalivu.
Stanje lokaliteta: Golešnica 91 leži na pjeskovitom morskom dnu. Pramac je na desnom boku uronjen u pijesak sa još uvijek prisutnim sidrenim vitlom. Srednji dio broda je kolapsirao, dok se na krmi i dalje vide držači dvije osovine koje su pokretale propelere.
Teretni parobrod SS Tihany iz Prvog svjetskog rata nalazi se pored ostrva Mamula na dubini od 45 metara. Najatraktivnija olupina Boke Kotorske odmara se na kobilici, blago nagnuta na desnu stranu, napjeskovitom morskom dnu. U ljepoti njene konstrukcije, obrasle različitim vrstama raznobojnih sunđera i okruženom ribom, uživaju ronioci koji mogu zaroniti do 40 metara dubine. Da bi sagledali svu njenu ljepotu i detalje, turisti na ovom brodu rone više puta što predstavlja bitan resurs turističke ponude Boke.
SS Tihani (Tihany) je počeo da se gradi 1907. godine u brodogradilištu u Trstu, da bi naredne godine bio porinut pod austrougarskom zastavom sa matičnom lukom na ostrvu Unije. Tipičan teretni parobrod svog vremena, sa dva jarbola i jednim dimnjakom, bio je dug 45 i širok oko šest metara. Ime je dobio po poluostrvu Tihany na jezeru Balaton u Mađarskoj. Plovio je na ruti Kotor – Bar prevozeći ugalj koji se koristio kao pogonsko gorivo za brodove. Na svom posljednjem putovanju 12. februara 1917. godine se nasukao između rta Arza i rta Veslo zbog greške u navigaciji. Ubrzo je stigla pomoć i SS Tihani je odsukan, ali je tom prilikom došlo do oštećenja trupa. Tokom tegljenja je počeo da se puni vodom. Posada je uzaludno odbacivala ugalj u more da rastereti brod koji je bez žrtava, nedugo potom, potonuo u blizini ostrva Mamula. Trup broda još uvijek ima vidljiv ožiljak oštećenja koji je doveo do potonuća.
Olupina Dague u virtuelnoj realnosti
Stanje lokaliteta: Jedinstvenost ronilačkog iskustva čini prilično dobra očuvanost i prisustvo brodske opreme poput vitla za dizanje tereta, dva sidra na pramcu i sidreno vitlo, pomoćnih sidara, telegraf na komandnom mostu, kormilarski uređaj i ostaci brodskog toaleta.
Olupina engleskog aviona Supermarine Spitfire MK IX Trop iz Drugog svjetskog rata nalazi se kod Rta Kabala na dubini od 32 metara.
Nedaleko od rta Kabala u Boki Kotorskoj u nekontrolisanom padu 7. marta 1944. godine u more se srušio avion Supermarine Spitfire MK IX Trop. Usljed udara o morsku površinu raspao se u nekoliko djelova. Danas njegovi ostaci leže razbacani na pjeskovitom morskom dnu na 32 m dubine. Pozicija ovog izuzetno unikatnog lokaliteta u crnogorskom podmorju se nalazi na plovnom putu, što u sezoni ne dozvoljava njegovu dovoljnu valorizaciju kroz ronilački turizam.
Avion Supermarine Spitfire razvijan je od 1935. godine u Supermarinovim fabrikama u Velikoj Britaniji. U prototip K 5054, iz kojeg će se kasnije izroditi Spitfire, ugrađen je motor Rolls Royce Merlin C-PV-12. Prvi Spitfire je predstavljen 1936. godine na Royal Airforce (RAF) izložbi u Hendonu. U osvit Drugog svjetskog rata jedinice RAF-a su počele da se snabdijevaju modelom Mark I. Prvih godina rata RAF je Spitfire čuvao za odbranu Velike Britanije, da bi tek 1942. godine prvi avioni odletjeli na Maltu koja je bila izložena napadima njemačkih bombardera. Novi izviđački model Spitfire IX koji je učestvovao u napadima na Siciliju pokazao se toliko uspješan da je evoluirao u nekoliko verzija. Čak četrnaest RAF grupa je koristilo ove avione. Oni su ušli i u sastav savezničkih vazduhoplovnih snaga poput SAD, Češke, Poljske, Belgije, Norveške, Francuske i Jugoslavije.
Supermarine Spitfire IX Trop, čiji ostaci leže kod rta Kabala, pogođen je od strane protivavionske odbrane iz Kumbora tokom napada na hidrobazu u Bokotorskom zalivu. Ostavljajući trag gustog crnog dima za sobom, nastavio je let ka Prevlaci. U blizini Rosa počeo je da ponire i srušio se kod rta Kabala. Pilot je iskočio iz aviona i spustio se padobranom u more gdje je pronađen od strane njemačkih brodova, zarobljen i odveden u Zeleniku.
lokacije koje su predstavljene u okviru VR proizvoda za Crnu Goru
Stanje lokaliteta: Najprominentniji dio je motor Rolls Royce Merlin oko koga se nalaze djelovi limova. Nedaleko od motora je i jedno krilo kao i zadnji dio, to jest, rep aviona sa kormilom pravca i visine na kojima se nalazi i točak sa zadnjim stajnim trapom. Centralni dio aviona sa kokpitom i ostacima elekro i hidraulične instalacije se nalazi u neposrednoj blizini.
Olupina broda kod rta Kabala iz XVI vijeka nalazi se na dubini od 29-31 metar.
Jake trgovinske veze Venecije i Otomanskog carstva u XVI vijeku dovele su do frekventnog pomorskog saobraćaja duž dalmatinske obale. Brodovi koji su plovili ka Istanbulu u povratku su kao teret nosili egzotične, često luksuzne, proizvode namijenjene evropskim dvorovima i imućnijim domaćinstvima. O tome svjedoče otkrića nekoliko ostataka venecijanskih trgovinskih brodova sa teretom otomanske provenijencije poput Gnalića i Svetog Pavla u hrvatskom podmorju.
U kasnom XVI vijeku, kod rta Kabala, preko puta Herceg Novog, potonuo je brod koji je pripadao venecijanskoj floti. O brodolomu svjedoče dokumenti u venecijanskom arhivu. Ostaci brodske konstrukcije, brodske opreme, tovara i naoružanja leže na dubini od 29 do 31 metra. Djelovi drvene brodske konstrukcije vire malo iznad morskog dna. Prema preliminarnoj opservaciji očuvana je jedna strana trupa prekrivena sedimentom i ostacima tovara, djelova brodske konstrukcije i opreme.
Bitan dio tereta je bilo posuđe upakovano u drvenim sanducima napravljeno od Iznik kermaike koja je, zbog svoje egzotične plave geometrijske i floralne dekoracije u to vrijeme bila vrlo popularna u Evropi. Ova keramika je iz jadranskih luka distribuirana dalje evropskim kontinentom. Identifikovani su i brojni predmeti brodskog posuđa i kuhinjske opreme venecijanskog porijekla tipa majolike, kao i posuđa napravljenog od mesinga, kalaja i stakla. Lokalitet krase velika sidra koja tipološki korespondiraju sidrima olupine Gnalić u Hrvatskoj, od kojih je jedno ilegalno izvađeno i nalazi se u dvorištu vile u Herceg Novom. Pronađena su i četiri topa rebraste površine. U okolini lokaliteta nalaze se rasuti djelovi brodske konstrukcije, opreme i tovara.
Stanje lokaliteta: Ostaci olupine su degradirali, vidljivi su dijelovi trupa koji vire malo iznad morskog dna, u neposrednoj blizini su topovi i sidro, materijal je rasut.
Uvala Bigovica sa keramičkim ulomcima iz antičkog doba, srednjeg i novog vijeka, nalazi se na 1.7km južno od Luke Bar na dubini od 4-22 metra.
Virtual Reality Show Room na Pomorskom fakultetu u Kotoru
Bogatstvo arheološkog materijala konstatovanog na ovom lokalitetu doprinijelo je da se isti stavi pod zakonsku zaštitu 1978. godine. Međutim, iako je ovaj lokalitet već duže vrijeme prepoznat kao kulturno dobro, sa prvim sistematskim istraživanjima na istom započelo se tek 2010. godine, u okviru međunarodnog projekta MMARP. Konstatovana je izuzetno velika količina mahom keramičkog materijala, uglavnom fragmenata amfora. Materijal je u većoj mjeri koncentrisan u južnom i jugo-istočnom dijelu uvale, što vjerovatno predstavlja posljedicu intenzivnog rada talasa i morskih struja. Činjenica da se materijal identifikovan na lokalitetu može datovati u hronološki veliki raspon (od IV vijeka p.n.e. do XVII vijeka n.e.) govori u prilog da je Bigovica intenzivno korišćena kao sidrište kroz duži vremenski period. Ovo ne čudi, obzirom da Bigovica predstavlja izuzetan zaklon od, na ovom području, veoma jakih južnih i jugo-zapadnih vjetrova.
Većinu materijala s ovog lokaliteta čine amfore, tj. njihovi fragmenti. Cijele amfore danas uglavnom krase privatne zbirke, jer, bez obzira na zakonsku zaštitu koju Bigovica već duži vremenski period uživa, od 80-ih godina kreće njeno aktivno devastiranje.
Obzirom na prisustvo većeg broj komada istog tipa amfora, te dijelova najmanje dva rimska sidra, može se pretpostaviti da su se u ovoj uvali, ili njenoj neposrednoj blizini, odigrala bar dva brodoloma. Njihovi ostaci su vremenom rasuti što radom talasa, što vađenjem od strane ronilaca (MMARP).
Stanje lokaliteta: Rasuti ulomci amfora i keramike.
Fotografije i podatke sa fotogrametrijskog snimanja nam je ustupio Darko Kovačević, podvodni arheolog.
Napomena: ronjenje na ove lokalitete omogućeno je isključivo u organizaciji ronilačkih centara u Baru, Budvi i Herceg Novom.
