Od posljedica koronavirusa preminula su u posljednja 24 sata četiri pacijenta – dva iz Berana, i po jedan iz Kotora i Herceg Novog, od kojih je najmlađi imao 49, a najstariji 74 godine. Registrovana su još 1704 novooboljela, a prijavljen je oporavak kod 414 pacijenata. Trenutno aktivnih slučajeva COVID-19 u Crnoj Gori je 12507.
“Laboratorije Instituta za javno zdravlje Crne Gore (IJZCG), druge javne i privatne laboratorije koje se bave dijagnostikom infekcije novog koronavirusa su tokom jučerašnjeg dana (nedjelja 02.01.2022. godine) završile analizu i IJZCG dostavile rezultate za 4517 uzoraka na novi koronavirus. Ukupno je dijagnostikovano 1 704 novopozitivnih slučajeva infekcije SARS-CoV-2”, naveli su iz IJZ.
Distribucija novopozitivnih slučajeva infekcije SARS-CoV-2 po opštinama:
Opština
Novopozitivni slučajevi među građanima Crne Gore
Podgorica
797
Nikšić
196
Berane
98
Bar
92
Kotor
86
Budva
76
Herceg Novi
74
Tivat
66
Bijelo Polje
50
Cetinje
48
Pljevlja
35
Danilovgrad
20
Andrijevica
13
Kolašin
13
Tuzi
11
Ulcinj
10
Mojkovac
9
Žabljak
3
Petnjica
2
Plužine
2
Plav
1
Rožaje
1
Šavnik
1
UKUPNO
1704
Udio novopozitivnih slučajeva u ukupnom broju testiranih za 02.01.2022. godine je iznosio 37,72 odsto.
Ukupan broj preminulih povezanih sa COVID-19 infekcijom u Crnoj Gori od početka pandemije je 2420.
Od početka epidemijskih dešavanja (mart 2020. godine) ukupan broj registrovanih slučajeva infekcije novim korona virusom u Crnoj Gori je 174865.
U Turističkom centru “Durmitor” zadovoljni su posjetom turista tokom ovog prazničnog perioda, a najviše gostiju ima iz Crne Gore i regiona.
Direktor Turističkog centra „Durmitor“, Marinko Purić, napomenuo je da je sezona krenula ranije nego inače, odnosno 17. decembra.
„Zadovoljni smo posjetom i u ovom prazničnom, ali i u periodu prije praznika“, kazao je Purić agenciji Mediabiro.
Prema njegovim riječima, najviše gostiju ima iz Crne Gore, regiona i Ukrajine.
„Imamo dosta gostiju sa strane, ali većina njih je iz regiona“, kazao je Purić.
On je rekao da je cjelokupna infrastruktura u pogonu, a pristupni put i parkinzi su prilagođeni i očišćeni.
„Sada i nema puno snijega zato je i lakše održavati puteve. Ali i da ima snijega i tada bi sigurno sve bilo očišćeno i prilagođeno gostima“, dodao je Purić.
On je kazao i da je infrastruktura skijališta Savin kuk, koja je relativno i stara, u funkciji.
Kada je u pitanju poštovanje propisanih epidemioloških mjera, Purić kaže da se one poštuju.
„Muzike nema u lokalima, trudimo se da kontrolišemo razmak između posjetioca koji čekaju u redovima. Propisane mjere jesu otežale funkcionisanje sezone, ali ne u velikoj mjeri“ rekao je Purić.
On je istakao da će nastavak sezone zavisiti od količine snijega i epidemiološke situacije u zemlji.
„Nadam se da ćemo uspjeti da izdržimo januar kako bi mogli da kažemo da smo imali uspješnu sezonu“, zaključio je Purić.
Na stazama Ski centra Savin kuk ima dovoljno snijega, a temperatura vazduha je oko osam stepeni. Većina posjetioca kaže da je zadovoljna stazom, ali da bi bilo dobro da ima malo više snijega.
Gosti iz regiona navode da ih epidemiološka situacija nije spriječila da dođu u Crnu Goru i da u ovim prazničnim danima uživaju u Turističkom centru „Durmitor“.
„Ne brine me korona, na otvorenom smo i poštujemo epidemiološke mjere“, navela je sagovornica iz Trebinja.
Jedan od najvažnijih projekata čija realizacija bi trebala da krene ove godine je izgradnja žičare Kotor – Lovćen, poručio je predsjednik Opštine Kotor Vladimir Jokić.
“Plan je da već u aprilu imamo polaganje kamena temeljca i početak realizacije ovog projekta. Od momenta započinjanja radova rok za njihov završetak je godinu dana. Imamo ozbiljnog investitora i ja sam uvjeren da ćemo u maju 2023. pustiti žičaru u rad”.
U Opštini Kotor u ovoj godini planirana su ulaganja u visini od 18,5 miliona eura od čega je 6,5 miliona predviđeno iz budžeta Opštine dok su ostala sredstva obezbijeđena kandidovanjem projekata kroz budžet države kazao je prvi čovjek grada Vladimir Jokić.
Komentarišući aktuelna dešavanja kada je riječ o funkcionisanju vlasti u lokalnoj upravi, Jokić je istakao da što se tiče izvršne vlasti u Opštini Kotor tu nema nikakve krize, naprotiv radi se u “petoj brzini”.
Kotor / foto Boka News
“Što se tiče SO Kotor, da, tu imamo problem u dijelu u kojem dva odbornika ne žele da učestvuju u radu skupštine dok se po njima ne riješe neka predhodna pitanja. Mislim da to nije metod i da to nije način. Uvjeren sam da postoje načini prevazilaženja problema”.
“Razvoj i napredak Kotora a ne može da bude rezultat truda ni pojedinca ni nekolicine. On mora biti posledica truda svih nas zajedno. Zbog toga pozivam sve bez obzira na naše razlike koje će ostati, da jedni druge čujemo i pokušamo razumjeti kako bi zajednički uspjevali da ostvarimo ono što je u interesu grada” zaključio je Jokić.
Protesti u Amsterdamu Foto:Tanjug/AP Photo/Peter Dejong
Interventna policija opremljena pendrecima i štitovima rastjerala je u nedjelju nekoliko hiljada ljudi koji su se okupili u Amsterdamu na protestu protiv epidemioloških mjera i vakcinacije protiv koronavirusa. Dramatični snimci i slike sa ovog skupa kruže po društvenim mrežama. Korisnike je najviše uznemirio snimak na kojem se vidi kako policijski pas nasrće na jednog demonstranta.
Gradonačelnica Femke Halsema izdala je naredbu policiji da očisti središnji Trg muzeja nakon što su demonstranti prekršili zabranu javnih okupljanja.
Demonstranti, koji većinom nijesu nosili maske i držali razmak, ignorisali su i zabranu održavanja skupova na glavnom trgu. Haotične scene odvijale su se na ulicama holandske prijestonice, kada je policija pokušavala rastjerati demonstrante, prenosi Jutarnji list.
Tukli su ih pendrecima i odgurivali ih, a demonstranti su im odgovorili udaranjem šakama, kao i transparentima.
Na društvenim mrežama su se pojavili brojni snimci i fotografije sa lica mjesta, a najdramatičniji je snimak na kojem se vidi kako je na demonstransta nasrnuo policijski pas koji ga je ujedao.
U današnjem izdanju Preporuka za čitanje, rubrike koju Boka News uređuje u saradnji s hercegnovskom Knjižarom So, donodimo preporuke za knjige iz žanrova prave ili lijepe književnosti, popularne književnosti, popularne istorije, mediteranske arhitekture, balkanske kužine i knjiga za djecu.
Neočekivana braća novi je roman Amina Malufa. Alek, sredovječni karikaturista i Eva, romansijerka koja je napisala samo jednu ali kultnu knjigu, jedini su stanovnici sićušnog ostrva na obali Atlantika. Uopšte se ne viđaju, sve do dana kada ih neobjašnjiv prekid svih sredstava komunikacije primora da izađu iz svoje ljubomorno čuvane samoće. Kako se može objasniti potpuni gubitak veza? Izdavač je Laguna.
Mengeleov zoo-vrt roman je Gerta Nigorshuaga. Mino je rođen u prašumama Južne Amerike. Dječak zarađuje za život tako što sa svojim ocem lovi najrjeđe vrste leptirova, Mir u njihovoj zajednici narušava naftna kompanija koja namjerava da započne eksploataciju u prašumi. Jednog dana Mino zatiče svoju porodicu i prijatelje masakrirane od strane vojske koja je na platnom spisku tih istih kompanija. Isidoro, putujući mađioničar, nalazi ga i usvaja. Godinama kasnije Mino kreće na fakultet i osniva pokret „Mariposa“. Počinje sistematsko ubijanje onih koji uništavaju čovjekovu okolinu. Izdavač je Dereta.
Zidanje ambisa Branislava Jankovića roman je o burnim istorijskim vremenima, malim ljudima, jakim ženama, vladarima, oceubicama, svecima i o velikoj ljubavi. U manastirskoj tami Visokih Dečana vjekovima stoji tajanstveni natpis Srđ grešni. Odoljeva vremenu, krijući u sebi grijeh nepoznatog neimara. Veliki kralj Stefan Uroš III Nemanjić počinje 1327. godine da gradi zadužbinu – manastir Dečani. Dok se smjenjuju glasovi trojice junaka – glavnog neimara Vite Kotoranina, mladog klesara Srđa iz Hilandara i paganina bunardžije Vidoja sjena nečeg strašnog nadviće se nad kamenim zidovima. Izdavač je Laguna.
Najkraća istorija Nemačke Džejmsa Hoza poučna je knjiga, s više od sto mapa i slika koja nas vodi od Julija Cezara do Angele Merkel. Mnogi zanimljivi odgovori nas čekaju na pitanja: jesu li Germani razorili kulturu Rima, kako je rođena Pruska, da li je Bizmark ujedinio Njemačku ili ju je pokorio, gdje su korijeni Trećeg rajha Adolfa Hitlera, kakvim čudom se iz ruševina podigla bolja Njemačka, da li je ona danas bastion industrijskog napretka ili su Evropska Unija i euro tek fasada nove njemačke hegemonije. Izdavač je Laguna.
Gradimo u kamenu priručnik je o suhozidnoj baštini i vještini gradnje. Oplemenjivanje okoline oduvijek je bila ljudska misija kao što je poštovanje tradicija bila odgovornost. U ovoj knjizi je detaljno pokazano šta se sve može napraviti kada se pravi kamen nađe u pravim rukama. Svi podaci i uputstva u njoj oslanjaju se na izvorno i održivo. Opisane su karakteristike i tehnike vađenja i prenošenja kamena, odabir lokacije, priprema terena, gradnja zidova, krovnih konstrukcija. Iz knjige ćemo saznati sve i o izoriranju i završnoj obradi kao i o održivom korišćenju energije i vode. Izdavač je Slobodna Dalmacija.
Na samom početku Balkanskog kuvara Stevana Starčinskog, autor nas upoznaje sa specifičnostima Balkana i njegovim neobičnim krčmama u koje su putnici namjernici zastajali da se odmore i okrijepe. Nakon toga slijedi pravo bogatsvo recepata na preko sto pedeset stranica: supe i čorbe, predjela, glavna jela, slane i slatke pite, kolači i poslastice, prilozi, umaci, sosevi. Ono što je zanimljivo je to da su posna jela posebno obilježena. Izdavač je Mala velika knjiga.
Hrišćanska pravoslavna bojanka Mirjane Cvetković i Branislava Kozarskog omogućava nam da obojimo likove svetih. U trenucima kada je duševni mir najpotrebniji pojavila se ideja o bojankama. Do sada su postojali uglavnom motivi iz biljnog i životinjskog svijeta, a sada se prvi put pojavljuje bojanka posvećena svecima. Namijenjena i mladima i starima, svima koji žele da provedu prijatno vrijeme u lijepoj aktivnosti, umirujući i podstičući ugodne misli, ova bojanka će pružiti istinsko zadovoljstvo. Pred nama su 23 slike iz pravoslavne ikonografije, uz prigodan propratni tekst. Izdavač je Laguna.
Muzej u Santa Cruzu u Kaliforniji posvećen jahanju na valovima, podignuli su roditelji osamnaestogodišnjeg Marka Abbotta, koji se 1965. utopio surfajući. Osim jahanja na valovima, Mark je obožavao i svjetionike.
Nedaleko od mjesta gdje se Mark utopio nalazio se stari svjetionik koji je srušen nakon što su drugi, moderniji, preuzeli njegov zadatak.
Od novca što su ga dobili od police životnog osiguranja svoga sina, Markovi roditelji kupili su zemljište, podignuli repliku srušenoga svjetionika i u njega smjestili muzej posvećen sportu koji je njihov sin najviše volio.
Još jedna akcija volontera azila Herceg Novi okončana je uspješno. Napuštenim psima u azilu na Dizdarici, odnijeli su hranu, ali i sijeno i ćebad kako bi im noći bile toplije.
Slađana Kovačević, volonterka sa stažom dugim 15 godina, zahvalila se građanima koji se redovno odazivaju svim akcijama i koji su obezbijedili ćebad za napuštene pse.
Ističe da će psima biti mnogo toplije i uz sijeno koje su volonteri platili, dopremili i rasporedili. Takođe navodi i da su skupili novac i nabavili vreće granula.
Volonteri svakog vikenda odlaze u azil, čiste prostor gdje borave psi, peru ćebad posebnim aparatom, hrane i šetaju pse. Tokom godine nabavljaju lijekove i higijenska sredstva i organizuju akcije udomljavanja štenaca.
Mnogi Splićani, ali i turisti iskoristili su skoro proljetne temperature u prvim januarskim danima 2022. godine kako bi se okupali u Jadranskom moru, javlja Anadolu Agency (AA).
Na popularnoj gradskoj pješčanoj plaži Bačvice uživala su i brojna djeca. Dalmatinci su tradicionalno zaigrali i novogodišnji picigin, kultnu igru gdje su na opšte oduševljenje turista pokazali zavidnu tehniku te se bespoštedno bacali za lopticom u more čija je temperatura ovih dana svega 14 stepeni Celzijusa.
Stanovnici i posjetitelji najvećeg grada u hrvatskoj regiji Dalmaciji sunčali su se i na rivi. Na desetine osoba, što nije svojstveno za ovo doba godine, gradskim ulicama šetale su u majicama kratkih rukava i u dobrom raspoloženju ušli u novu godinu.
Inače, u južnim dijelovima primorske Hrvatske bilježe se rekordne temperature zraka. U Dubrovniku je tako juče u 14 sati izmjerena najviša temperatura zraka ikada u januaru – 19,8 stepeni Celzijusa.
Prema prognozama Državnog hidrometeorološkog zavoda Hrvatske (DHMZ), sunčano vrijeme u primorskom dijelu zemlje trebalo bi biti do četvrtka kada se očekuje kiša.
Sekretar Crnogorskog društva za borbu protiv raka (CDPR) Domagoj Žarković i članovi društva tokom blagih dana od 25. decembra, kada Božić slave vjernici po gregorijanskom do 7. januara, kada ga slave oni koji poštuju stari Julijanski kalendar, posjetili su tradicionalno Dom za stare u Petrovcu, koji vode časne sestre Franjevke na čelu sa upraviteljicom samostana Sveti Vidom. Benediktom i sestrom Dritom koja je to bila prije nje.
Tom prilikom predati su upraviteljici samostana Sveti Vid radovi – grafike i crteži studentica Fakulteta likovnih umjetnosti (FLU) sa Cetinja – Odsjek za grafiku: Malike Tulebayeve, Nikoline Balević, Bosiljke Bakočević, Sare Petrović, Dragane Petković, Juliane Bulatove, Amine Tutić, Poline Kazarčenko, Angeline Kastratović i Ines Vuković . Crteži tako sada sa prethodnim donacijama crteža krase prostorije Doma i čine prostor ljepšim i ugodnijim za boravak pacijentica i časnih sestara koje ih njeguju. Isto tako se nadamo da redovnim i tradicionalnim posjetama u blagim prazničnim danima pokazujemo starim, nemoćnim i bolesnim koji su tu smješteni da nijesu napušteni i zaboravljeni, a sve zahvaljujući časnim sestrama koje ih nesebično i brižljivo drže u odlično opremljenom i urednom ambijentu Doma u prelijepom Petrovcu.
Istovremeno smo poželjeli i stavljanje u funkciju u Novoj 2022. godini novog još savremenijeg i opremljenijeg Doma, jer takvih objekata u Crnoj Gor svakako nedostaje. Upraviteljica Samostana Sveti Vid i Doma za stare m. Benedikta, znajući za to, u ime svih časnih sestara i pacijentkinja Doma, toplo je zahvalila na posjeti kao i donijetim darovima, jer CDPR na taj način uvijek iskoristi navedenu prigodnu priliku da u okviru svojih skromnih mogućnosti pomogne ovu ustanovu koje se bavi zdravstveno – socijalnim radom. Istovremeno se nadamo se da ćemo to uspjevati uspješno raditi i u budućnosti, kao u prethodnih dvadeset godina od našeg osnivanja, naravno koliko nam to budu dozvoljavala ograničena sredstva i mogućnosti, jer na taj način pomažemo svima kojima pomoć nešto znači, ne gledajući njen obim i vrijednost, jer se u radu rukovodimo načelom da je svaka pružena pomoć dobrodošla.
Sredinom 19. vijeka Ratna mornarica Austro-Ugarske (K.u.K. Kriegsmarine) uviđa izvanredna geostrateški položaj zaliva Boke Kotorske koji omogućava laku kontrolu nad južnim Jadranom i Otrantom, te dejstva na tom mjestu stacioniranih ratnih brodova u Egeju i na centralnom Mediteranu. Stoga Austro-Ugarska počinje postepeno uređivanje i opremanje Boke kao ratne luke, druge po važnosti svoje pomorske baze nakon Pule, gdje je bila koncentrisana glavnina flote K.u.K. Kriegsmarine.
Do izbijanja Prvog svjetskog rata 1914, Boka je pretvorena u jednu od samo tri tkaozvane pojasne tvrđave u austrougarskom Carstvu.
”Primorska tvrđava Boka”, kako joj je bio zvaničan naziv, pred Prvi svjetski rat bila je sastavljena od devet utvrđenih gradova, četiri oklopljena fora, 28 forova različitih veličina i namjene, četiri zaprečne tvrđave, devet forova-baterija, dvije torpedne baterije, dvije flankirne baterije, 13 zaprečnih utvrđenja, 22 baterije polustalnog tipa, 20 karaula, oko 20 raznovrsnih kasarni, dva utvrđena logora, četiri stražarska broda kao utvrđene vatrene tačke i ogromne infrastrukture koju su činile hiljade kilometara automobilskih i pješačkih puteva (preko 700 kilometara puteva napravljeno je samo na poluostrvu Luštica), osmatračnice, vodovodi i cisterne, željeznica, aerodrom u Sutorini, hidroplanska baza, radio-stanica Klinci, signalne stanice, pomorski Arsenal u Tivtu, žičara od Kotora do Njeguša, skladišta, radionice, magazini, stambene zgrade, bolnice, škole, groblja, krematorijum za spaljivanje otpada, čak i sportski tereni, kino i pozorišne dvorane, crkve…
Finansijska ulaganja u izgradnju svih tih objekata mjerila su se stotinama miliona kruna, a logističko-inženjerijski izazov bio je zapanjujući, jer je hiljade tona materijala, opreme i naoružanja nerijetko trebalo iznijeti na vrlo nepristupačne visove u zaleđu Boke.
Hidroplan
U “Primorskoj tvrđavi Boka” Tivat i Kumbor imali su veoma značajnu ulogu koja im je omogučila da se upišu i na bukvalno prvi list istorije vazduhoplovstva na području današnje Crne Gore. Tu je, naime, izgrađena jedna od prvih hidroplanskih stanica u ovom dijelu svijeta, a sama Boka bila je pozornica prve upotrebe hidroaviona u ratne svrhe u svijetu uopšte.
Dogodilo se to na proljeće 1913. za vrijeme Drugog balkanskog rata, kada su na palubama austrougarskih bojnih brodova “Radetzky”, “Erzherzog Franz Ferdinad” i “Zrinyi” u zaliv dopremljena tri mala hidroaviona tipa “Donnet-Lévèque”. Vazduhoplovni kontingent koji je brodovima 23. marta 1913. prispio u Boku, pored hidroplana, činilo je i 14 pilota, izviđača i mehaničara. Uspostavljena je privremena hidroavijacijska baza, prvo u jednom od na brzinu adaptiranih velikih skladišta za ugalj u tivatskom Arsenalu, a odmah potom u Kumboru, pod komandom pilota, poručnika bojnog broda Vencela Vozečeka.
Lohner kreće iz Kumbora
Prvo bombardovanje hidroaviona ciljeva na zemlji
Već krajem marta 1913. austrougarski hidroplani S-8, S-10 i S-12 redovno i svakodnevno iz Tivatskog zaliva polijeću na misije izviđanja srpsko-crnogorskih borbenih operacija protiv Turaka na Skadru. Avioni i osoblje nakon premještaja iz Tivta, bili su smješteni u jednoj drvenoj baraci za čamce na obali na rtu Vrbanj u Kumboru, a djelovali su do 28. maja te godine. Provizornim statutom K.u.K. Kriegsmarine za pomorsko vazduhoplovstvo iz maja 1914, omogućeno je uspostavljanje daljnjih hidroplanskih stanica na istočnoj obali Jadrana, pored one glavne na ostrvu Katarina u Puli.
Tako je odmah već narednog mjeseca odlučeno da se u najjužnijoj luci monarhije, u Boki Kotorskoj, osnuje “Vazduhoplovna stanica flote” (Flottenflugstation) u Kumboru. Prva tri hidroplana tipa “Lohner E” u Kumbor su stigla već u julu i provizorno smještena u velikim šatorima postavljenim uz obalu Kumborskog tjesnaca. Odmah se počinje i sa gradnjom prvog drvenog hangara. Izbijanjem Prvog sjetskog rata nekoliko dana nakon toga, Hidroplanska stanica Kumbor dobija na značaju jer su njeni avioni i osoblje stalno angažovani za potrebe obližnjeg lovćenskog fronta, u podršci djelovanjima austrougarske kopnene vojske protiv crnogorskih trupa.
U avgustu 1914. u Kumboru se nalaze hidroplani E-18, E-20 i E-21 s posadama pod komandom novopromovisanog komandanta Flottenflugstation Kumbor Vencela Vozečeka.
Istorija se ponovno počinje pisati – 15.avgusta 1914. iz Boke polijeće austro-ugarski hidroavion E-18 sa poručnikom bojnog broda Konstantinom Maglićem za komandama koji uspješno bombarduje crnogorske položaje na prevoju Krstac na Lovćenu. Bio je to prvi slučaj na ovim prostorima u kome je jedan hidroavion bombardovao ciljeve na zemlji. Ohrabreni uspjesima, mornarički piloti iz Kumbora sve su agresivniji i smjeliji, tako da već 23. oktobra crnogorske položaje u okolini Bara, istovremeno napadaju tri hidroplana i to E-18, E-33 i E-34, a 9. novembra avion sa posadom koju su činili poručnik fregate Glauko Prebanda i narednik Dvoržak obavlja i prvi noćni napad na ciljeve u blizini Bara. Pored ovih, hidroavioni iz Boke redovno su vršili i zadatke izviđanja i snimanja neprijateljskih položaja, pa su zahvaljujući takvom njihovom angažovanju 1914. i 1915. nastale neke od prvih aero-fotografija današnje crnogorske teritorije. Krajem 1914, Flottenflugstation Kumbor broji pet hidroaviona, četiri oficira i 23 podoficira i mornara.
Kumbor
Oluja porušila šatore i hangar
Dana 11. decembra 1914. olujna bura porušila je šatore i privremeni drveni hangar Flottenflugstation Kumbor, prilikom čega su oštećeni svi hidroplani. U januaru 1915. završen je novi hangar, a dovođenjem 500 ruskih ratnih zarobljenika na prinudni rad, cijela stanica ubzano je izgrađena, tako da do kraja rata dobija još četiri velika hangara, radionicu za održavanje hidroplana, skladišta bombi, municije, benzina i rezervnih djelova, te barake za smještaj oficira i osoblja. Kumbor u avgustu 1916. godine dobija zvanični status “Seeflugstation” (Hidroplanska stanica Pomorskog vazduhoplovstva), a tokom čitavog rata odatle se veoma intenzivno leti u borbene misije nad Crnom Gorom, Albanijom, Italijom i Jadranom.
Misije su uključivale zadatke izviđanja, bombardovanja neprijatelja i spašavanja iz mora brodolomnika i oborenih vazduhoplovaca. Jedan austrougarski hidroplan tako je uzletio 17. oktobra 1914. iz Boke i bacio bombe na dva francuska hidroplana koja su bila na vezu u barskoj luci. Reuters je iz Rima javio da je još 8. septembra iste godine austrijski avion, opremljen mitraljezom, napao jedan od dva francuska hidroplana marke “Voisin” koja su letjela u izviđanju u okolini Bara.
Pilot Seeflug station Kumbor Glauko Prebanda prilikom šestog po redu prodora francuskih pomorskih snaga u južni Jadran jesen 1914. izveo je prvo bombardovanje na svijetu ratnog broda iz vazduha, bacivši nekoliko bombi na francuski oklopni krstaš “Waldeck Rousseau”.
Broj aviona i osoblja u Kumboru stalno je u porastu, tako da će ova hidroplanska baza sa samo 3-4 hidroaviona, koliko ih je imala na početku rata 1914., do septembra 1918. narasti na čak 45 aviona sa velikim brojem pilota, osmatrača i mehaničara. Za to vrijeme na mjestu komandanta, nakon poručnika bojnog broda Vosečeka, izmijenjali su se poručnik fregate Gotfrid fon Benfild (od 4.09.1914. do 12.09.1914), poručnik bojnog broda Hugo Okermiler (13.9.1914. – 27.5.1915.) i poručnik bojnog broda Dmitrije Konjović (od 28.9.1915. do kraja rata).
Austrougarski hidroplan u Boki
Napad na francusku podmornicu Konjovića i Železnog
Sredinom rata hidropiloti iz Kumbora opet ispisuju pionirske stranice svjetske istorije vojevanja na moru: 15. septembra 1916, leteći nazad iz Drača u Kumbor, austrougarski hidroplan L132 tipa “Lohner” sa posadom koju su činili pilot, poručnik bojnog broda Dimitrije Konjović i osmatrač, poručnik fregate Maksimilijan Severa, uočio je na oko 10 milja jugoistočno od rta Oštro, francusku podmornicu “Foucault” na površini mora.
Konjović je zajedno sa hidroplanom L135, u kojem su posadu činili poručnici fregate Valter Železni i Oto fon Klimburg, odmah bombama napao francusku podmornicu. Tri od prve četiri bombe pričinile su teža oštećenja na francuskom ratnom brodu – akumulatorske baterije i elektro motori su oštećeni, voda je prodirala u podmornicu i “Foucault” je polako počeo da tone. U narednih skoro pola sata prestravljena posada zgroženo je posmatrala kazaljke dubinomjera. Teško oštećeni “Foucault” lagano je tonuo u dubine Jadrana. Mornari su se očajnički borili da zaustave prodor vode i podmornici vrate pogon. Kada se već sve činilo izgubljenim, a “Foucault” potonuo do dubine od 80 metara gdje je već prijetila opasnost da vodeni pritisak prosto zdrobi trup, Francuzi su uspjeli da isprazne balastne tankove i tako usmjere podmornicu ka površini.
Čim se “Foucault” ponovno promolio iz morskih dubina, austrougarski hidroplani su ga ponovo napali, nanijevši podmornici nova oštećenja. Komandant “Foucaulta”, poručnik bojnog broda Leon-Anri Devan, naredio je posadi da napusti brod. Vidjevši da Francuzi izlaze na palubu i skaču u more, piloti Konjović i Železni, odustali su od daljeg napada i preostale bombe ispustili daleko od “Foucaulta”. U izuzetno hrabrom ali i galantnom činu, austrougarski piloti su potom svoje hidroplane spustili na uzburkanu površinu Jadrana i dovezli se u blizinu “Foucaulta”, koji je tonuo.
Konjović i Železni su na svoje avione primili svih 29 članova posade francuske podmornice, a ona je ubrzo zauvijek nestala pod valovima Jadrana. Pretrpani hidroavioni više nisu mogli poletjeti. Ipak, Austro-Ugari nisu željeli da napuste svoje malopređašnje neprijatelje – francuske brodolomnike, već su ih držali na svojim avionima sve dok iz Boke nije doplovila austrougarska torpiljarka Tb 100M, preuzela posadu “Foucaulta”, i odvela je u Tivat. To što su upravo postali prvi ljudi u svjetskoj istoriji ratovanja koji su iz aviona potopili podmornicu, za Konjovića, Železnog i njihova dva saborca bilo je manje bitno od plemenite želje da viteški pomognu savladanom protivniku i spasu sve francuske podmorničare. Zbog svog vojničkog uspjeha, hidroavijatičari iz Kumbora dobili su brojna austrougarska odlikovanja i priznanja. Otmeni gest odavanja počasti protivniku, kakav je rijedak slučaj u svijetu, stigao je i od samih Francuza koji su, doduše sa 52 godine zakašnjenja, odlukom svoje Vlade od 14. decembra 1968. Dimitrija Konjovića odlikovali medaljom za iskazanu hrabrost, humanost i milosrđe u borbama na moru. Umjetnička grafika koja prikazuje scene spašavanja francuskih podmorničara tog septembarskog dana 1916. iz Jadrana pred Bokom Kotorskom i danas se nalazi na zvaničnom sajtu francuske Mornarice.
Marineflugzeug, Bocche di Cattaro
Kako je spaseno Miroslavljevo jevanđelje
Igrom slučaja, hidroplani iz Boke i njihov komadant – poručnik bojnog broda Dimitrije Konjović, Srbin rodom iz Sombora, upleli su se i u sudbinu kulturnog blaga južnoslovenskih naroda. Jednog zimskog dana 1916. Konjović je krenuo na zadatak u kome je trebalo da bombarduje brodove u albanskoj luci San Đovani di Medua, preko koje su se tada u Italiju evakuisali srpski i crnogorski vojnici nakon kraha frontova i austrougarskog osvajanja te dvije države. Među hiljadama vojnika i izbjeglih civila, na jedan od brodova ukrcavao se i budući srpski patrijarh Dimitrije, a ljudi koji su pratili blagajnu Kraljevine Srbije na brod su unijeli, u specijalno zapečaćenom paketu, i najstariju srpsku knjigu Miroslavljevo jevandjelje iz 12. vijeka. Skriven mutnim oblacima, nenajavljeno, unoseći paniku među onima koji su se pokušavali ukrcati na brodove, iskrsnuo je austrougarski hidroavion. Letio je veoma nisko. U luci je nastala panika jer su svi očekivali da će početi da padaju bombe. Međutim, na opšte iznenađenje, austrougarski hidroplan se, napravivši tri kruga iznad broda, udaljio i svoj smrtonosni teret umjesto na ljude, izbacio u more.
Niko od ljudi u San Đovaniju de Medui nije znao da je za komandama tog hidroplana austrougarski oficir Dimitrije Konjović. On je kasnije objasnio da je bombe bacio u more jer je vidio brodove pune civila, a to nikako ne može biti ratni cilj. Takva Konjevićeva čovječna, ali i potencijalno opasna odluka jer je mogao dospjeti pred prijeki vojni sud, spasila je brojne ljudske živote, ali i najstariji i najljepši spomenik srpske pismenosti – Miroslavljevo jevanđelje.
Prvi hidroplan u Boki 1913 u Tivtu
Nakon Prvog svjetskog rata i raspada Austro-Ugarke, Hidroplanska baza u Kumboru postaje najveća i najopremljenija baza novog Pomorskog vazduhoplovstva nove države – Kraljevine Jugoslavije. Sjedište u Kumboru imala je Treća hidroplanska komanda Pomorskog vazduhoplovstva Jugoslavije – najjača od sva tri takva segmenta koja su činila mornaričku jugoslovensku hidroavijaciju. Pred izbijanje Drugog svjetskog rata Treću hidroplansku komandu u Kumboru činili su: 1. hidroeskadrila (sastav: dva hidroplana tipa “ŠM” i šest hidroplana tipa “SIM XIV”), 11. hidroeskadrila (sastav: tri hidroplana tipa “ŠM”, tri tipa “IO”, tri tipa “Fizir”, dva tipa “SIM XIV” i jedan tipa “Heinkel”), 20. hidroeskadrila (sastav: pet hidroplana tipa “Dornier DoH”, jedan tipa “Dornier DoD”, dva tipa “PVT” i jedan hidroplan tipa “Fleet”), te 21. hidroeskadrila (sastav: sedam hidroplana tipa “Dornier DoW” i jedan tipa “Dornier DoD”).
Logistički dio Treće HK sastojao se iz tehničke radionice, četiri hangara sa navozima, dva trabakula, motorni čamci, skladišta ubojnog i potrošnog materijala i cisterne za benzin. Zanimljivo je da je mornarička postrojenja u Kumboru, kao i u cijeloj Boki, 25. septembra 1925. posjetio jugoslovenski kralj Aleksandar I Karađorđević, u pratnji tadašnjeg komandanta Kraljevske mornarice, viceadmirala Dragutina Price. Kralj je pred Tivtom izvršio smotru plovnih jedinica Mornarice – torpiljarki i minopolagača, obišao je tamošnji pomorski Arsenal, nakon čega je u Kumboru posjetio Mašinsku školu Mornarice i ovdašnju hidroplansku bazu. Na jednom od šest novih jugoslovenskih hidroplana tipa “Ikarus ŠM” kojim je upravljao kapetan korvete Nikša Nardeli, kralj Aleksandar i tada je poletio iz Kumbora na kraći let nad Bokom i Crnogorskim primorjem.
Drugi svjetski rat i kapitulacija
Pred izbijanje Drugog svjetskog rata, u Hidroplanskoj bazi Kumbor bile su stacionirane četiri eskadrile Pomorskog vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije sa ukupno 37 hidroplana. Prvog dana rata Boku su napale četiri eskadrile italijanskih i njemačkih aviona, mahom bombardera za obrušavanje tipa “junkers Ju-87 štuka” i teških tromotornih bombardera tipa “savoia marchetti SM-79 sparviero”. Neprijateljski avioni napali su Tivat, Zeleniku, Kumbor, Dobrotu i jugoslovenske ratne brodove koji su se tada većinom nalazili na sidrištima u Kotorskom zalivu. Napad je prošao bez većih oštećenja za brodove, dok je manja šteta nanesena na obalnim instalacijama i objektima, među kojima i na dijelu objekata Hidroplanske baze u Kumboru.
Kralj Aleksandar u hidroplanu Kumbor 1925.
Međutim, tamo nije bilo hidroplana jer su oni već po “Instrukciji br. 1 za rad u ratu” koju je na dan napada na Jugoslaviju izdao komadant Pomorskog vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije, kapetan bojnog broda Nikša Nardeli, dislocirani na ratne položaje kod Orahovca i Dobrote u Kotorskom zalivu, odnosno između ostrva Sveti Marko i obale Krtola u Tivatskom zalivu, te kod Rosa u Hercegnovskom zalivu.
Dejstvo jugoslovenskih hidroplana u Aprilskom ratu, bilo je mnogo intenzivnije nego angažman brodova fliote Kraljevske mornarice Jugoslavije, pa su oni svakog dana polijetali na misije izviđanja akvatorijuma južnog Jadrana, kao i napada na neprijateljske baze i brodove u Albaniji i Italiji. U ovim dejstvima posebno se istakla 20.hidroplanska eskadrila Treće hidroplanske komande iz Kumbora, naoružana tada najmodernnijim hidroplanima jugoslovenskog Pomorskog vazduhoplovstva tipa “dornier Do-22”. To je bio metalni visokokrilac na plovcima koji su opluživala tri člana posade: pilot, izviđač i strijelac.
Izviđačko sjedište na hidroplanu tipa “DoH” bilo je opremljeno radio-uredjajem “Telefunken” i fotokamerom F=50 cm, tipa “Leschner”.
U sastavu 20. hidroplanske eskadrile neposredno pred izbijanje rata aprila 1941, bili su hidroplani tipa “DoH” evidencijskih oznaka 307, 309, 311 i 313, a tom je jedinicom komandovao izuzetno energičan i sposoban oficir – poručnik bojnog broda I klase Vladeta Petrović. Njegova eskadrila je u periodu od 6. aprila do 16.aprila 1941 izvela ukupno pet zadataka bombardvanja neprijateljskih snaga, kao i 16 zadataka dalekog izviđanja nad vodama južnog Jadrana, te nad Brindizijem, Barijem, Otrantom i Dračom. Dvadeseta hidroplanska eskadrila iz Kumbora bila je jedina nepokorena jedinica jugoslovenske kraljevske vojske u kapitulaciji Kraljevine Jugoslavije, jer se pod komandom Petrovića, ta eskadrila organizovano, u periodu od 16.aprila do 24.aprila, povukla iz Boke, preko Grčke do Egipta. Pod zvaničnim nazivom “No 2. Yugoslav Squadron”, ili kolokvijalnim imenom “Abukirska eskadrla”, jedinica poručnika bojnog broda I klase Vladete Petrovića, nastavila je narednih godina da se bori u redovima saveznika – u sastavu 201.grupe britanskog RAF-a za podršku pomorskim snagama u istočnom Mediteranu.
Jedan od hidroplana Abukirske eskadrile u Egiptu
Italijanske trupe u Boku Kotorsku ušle su 17.aprila kada je Kraljevina Jugoslavija i formalno potpisala kapitulaciju. Italijani su u Boki držali značajne vojno-pomorske efektive pod nadležnoću Pomorske komande koja je imala sjedište u Tivtu. U Kumboru su stacionirali svoju 183. eskadrilu hidroaviona koja je u svom sastavu imala hidroplane tipa “CANT Z.501 Gabbiano” i “CANT Z.506 Airone”, a kasnije je ovdje djelovala i njihova 149.hidroeskadrila naoružana takođe istim tipovima hidroplana.
Zanimljivo je da je prilikom kapitulacije Italije 8. septembra 1943, sa devet hidroplana tipa “CANT Z.501 Gabbiano” iz sastava 149. eskadrile, iz Kumbora za Taranto pobjeglo ukupno 80 Italijana. Kako se toliki broj ljudi mogao smjestiti u devet aviona koji su primali samo po pet članova posade, do danas je ostala nepoznanica i svojevrsni kuriozitet.
Za vrijeme italijanske okupacije od 17.aprila 1941 do 8.septembra 1943, italijanske kopnene, pomorske i snage hidroaviona iz Kumbora intenzivno su korišćene u sukobima sa partizanima i ustanicima. Tako su hidroplani 182.eskadrile iz Kumbora, prema italijanskim izvorima, tokom jula 1941, na ustanike bacili 180 bombi i ispalili preko 5.000 komada mitraljeske municije.
Italijane septembra 1943, kao okupatori u Boki, zamijenili su Njemci. Za razliku od prethodnika, Njemci u zalivu nisu držali jače pomorske snage – tu je bilo tek nekoliko manjih pomoćnih brodova, a u Boku su redovno uplovljavali i kraće se vrijeme zadržavali njemački torpedni čamci tipa “Schnellboote”, prilikom svojih akcija na južnom Jadranu. U Kumboru su i Njemci držali manji broj hidroaviona, a ovdje su bili stacionirani i djelovi njihovog 623. mornaričkog artiljerijskog diviziona.
Nakon oslobođenja Jugoslavije 1945. i formiranja nove Jugolsovenske Ratne Mornaricve, Hidroplanska baza u Kumboru je korišćčena još jedno kraće vrijeme, ali ni izbliza onako intenzivno kao prije Drugog svjetskog rata. Ovdje su tada tek povremeno navraćali vazduhoplovi iz sastava 122. hidroeskadrile JRV sa bazom u Diviljama kod Splita. Ova jedinica raspolagala je sa ukupno šest hidroaviona tipa Utva-66 H i DHC-2 Beaver, dvije amfibije tipa Short Sealand, dva helikoptera Siikorsky S-55 i jednim kurirskim avionom Ikarus Kurir H. Eskadrila je bila osposobljena za održavanje veze i transport danju i noću (premda su za noćno letenje bili osposobljeni samo hidroplani tipa DHC-2 Beaver), za ukazivanje pomoći i spašavanje na moru i za dnevno i noćno vizuelno izviđanje duž obale.
spomenik palim hidropilotima u Kumboru prije Drugog svjetskog rata
Ukidanje hidroavijacije u JRM i kraj veza Kumbora sa vojskom
Hidroavijacija u JRM je međutim, ukinuta početkom šezdesetih, a sa njome je prestala da postoji io dotadašnja Hidroplanska baza Kumbor. Veliki hangari u kojima su nekada održavani i smještani austro-ugarski, jugoslovenski, italijanski i njemački hidroplani, ostali su ipak sačuvani, a JRM ih je koristila za za razne druge svrhe tokom postojanja vojne baze u Kumboru u desetljećima nakon Drugog svjetskog rata. Na mjestu nekadašnje austro-ugarske Seeflug station Kumbor, za vrijeme SFRJ, nikla je jedna od najvećih kasarni u JNA uopšte, a koja je dobila ime “Orjenski bataljon” po partizanskoj jedinici što je djelovala u Boki početkom Drugog svjetskog rata. Baza je pored ostaloga, imala i manji heliodrom na koji su povremeno, najčešće tokom vježbi na južnom Jadranu, slijetali i protivpodmornički helikopteri tipa “Kamov Ka-25” i “Kamov Ka-28” iz sastava 784. helikopterske eskadrile iz Divulja, te helikopteri tipa “Mil Mi-8” i “Mil Mi-14 PL”. Na terenu fudbalskog stadiona koji se nalazio u krugu kasarne “Orjenski bataljon”, nisu rijedak prizor bili ni laki helikopteri JRV tipa “Aerospatiale SA-342 gazelle”.
Konačni kraj veze Kumbora sa vazduhoplovstvom i modernijm tehnologijama koje ga prate, došao je par godina nakon sticanja nezavisnosti Crne Gore 2006, kada je odlučeno da se iz Boke povuku sve preostale vojne jedinice, a ovdašnji mornarički zemljišni kompleksi prenamijene u turističke. Tako je 2012. završena i veza Kumbora sa vojskom koja je intenzivno trajala skoro vijek – kasarna “Orjenski bataljon” data je u dugoročni zakup kompaniji “Azmont Investment” koja je srušila sve ovdašnje vojne objekte uključujući i ukupno pet do tada sačuvanih hidroplanskih hangara. Dva od tih objekata bili su još iz vremena Austrougarske – podignuti još 1915. i 1916.
Austrougarski hangari iz Kumbora dimenzija 41 sa 36 metara, visine do 15 metara bili su najstariji objekti ove namjene na Balkanu, a vjerovatno i u Evropi, ali su smetali gradnji turističkog trizorta Portonovi pa ih je kompanija “Azmont” razmontirala i uklonila. Istorijski hangari u rasklopljenom stanju su poklonjeni Muzeju vazduhoplovstva u Beogradu, na molbu menadžmenta te kulturne ustanove. Plan je bio da se oba kumborska hangara ponovo podignu u Surčinu kod zgade Muzeja vazduholovstva koji bi u njima dobio kako dva izuzetno vrijedna nova atraktivna istorijska eksponata, tako i prostor za skladištenje i rad na starim avionima i helikopterima koji su u fazi restauracije. Muzej u Surčinu u kolekciji ima oko 200 vazduhoplova, ali u svojoj zgradi ima mjesto za izlaganje samo 45 letjelica, pa bi stari kumborski avio-hangari bili sjajna dopuna prostornih kapaciteta te kulturne ustanove. Ipak, ovaj plan do danas nije realizovan i istorijski avio-hangari iz Kumbora i dalje rasklopljeni u sekcijama, čame na livadi u Surčinu.
/S.Luković/
*Fond za podsticanje pluralizma i raznovrsnosti medija
