Ovih dana svjedoci smo jedne (ne)obične pojave: ubistvo Džordža Flojda pokrenulo je, diljem Zapada, val rušenja spomenikâ posvećenih izvjesnim istorijskim ličnostima, čije životno djelovanje demonstranti dovode u vezu sa rasizmom, piše u autorskom tekstu prof. dr Miomir Abović.
Tako je u Bristolu, UK nastradala statua trgovca robljem Edvarda Kolstona, a ispred Muzeja londonskih dokovâ uklonjena je statua Roberta Miligana, nekadašnjeg vlasnika plantažâ šećera i više od 560 robovâ na Jamajci. Ispred oksfordskog koledža Orijel, pak, okupile su se hiljade ljudi tražeći da se ukloni spomenik Sesilu Roudsu, sa obrazloženjem da taj biznismen i političar iz XIX stoljeća predstavlja oličenje bjelačke nadmoći, kolonijalizma u Africi i rasizma. Pokušajâ rušenja i uklanjanja spomenikâ ličnostima povezanim sa zločinima kolonijalizma bilo je i u Belgiji. U Antverpenu je tako uklonjena statua belgijskog kralja Leopolda II, koja je tokom protesta bila i ofarbana i zapaljena. Za dvadeset tri godine belgijske vladavine Kongom pod Leopoldom II u ovoj afričkoj zemlji od brutalnog kolonijalnog izrabljivanja smrtno je stradalo oko deset milionâ crnacâ. Rušenja spomenikâ posvećenih ličnostima koje se vezuju za rasizam nisu, naravno, bile pošteđene ni USA. U Ričmondu, Virdžinija, srušena je statua generala Konfederacije Vilijamsa Kartera Vikema. U Portsmautu, u istoj saveznoj državi, srušeno je i oštećeno spomen-obilježje vojnicima Konfederacije. A u istom Ričmondu, u toj istoj Virdžiniji, oštećen je, pak, i srušen spomenik i samom predsjedniku Konfederacije u vrijeme Američkog građanskog rata Džefersonu Dejvisu. Bijesa demonstranatâ nije bio pošteđen ni legendarni britanski ratni premijer Vinston Čerčil: na njegovoj statui u Londonu 7.06. sprejem je napisano „Bio je rasist“. Oštećenja i rušenja spomenikâ određenim ličnostima u zapadnoj Evropi i USA bilo je još.
Jedno od tih preostalih oštećenjâ i rušenjâ spomenikâ koje (sasvim svjesno i namjerno) nisam pomenuo u uvodu- a koje je sa psihološkog i antropološkog aspekta najzanimljivije- svakako je oštećenje i rušenje spomenikâ posvećenih Kristoforu Kolumbu, čovjeku koji je- do kraja života misleći da je putem na zapad stigao u Aziju- otkrio američki kontinent. Ostavimo li po strani dvije stvari:
a) mentalitet mase, koja se uvijek povodi za trendovima- a u trenutku kad je popularno biti antirasist i kad su antirasisti svakako i mnogi kojima antirasizam nikad u životu nije bio ni na kraj pameti- onda i ti, motivisan (kvazi)antirasizmom, jurišaš na neke spomenike;
b) činjenicu da smo na scene rušenja određenih spomenikâ i statuâ navikli kad su u pitanju zemlje bivšeg SSSR-a, SFRJ, Bliskog i Srednjeg Istoka itd., ali ne baš i kad su u pitanju zemlje civilizovanog (?) Zapada (kao što smo na scene vojnih kamionâ koji voze gomile leševâ navikli kad su u pitanju zemlje supsaharske Afrike, Latinske Amerike i Bliskog, Srednjeg i Dalekog Istoka, ali ne i kad je u pitanju, npr., Lombardija, najbogatiji i najrazvijeniji dio Italije), u pohodu na spomenike Kristofora Kolumba ima nešto posebno indikativno. Oštećena i/ili srušena su tri spomenika posvećena Kolumbu: oborena je njegova bronzana statua u gradu Sent Pol ispred Državnog kapitola Minesote; obezglavljena je njegova statua u Kolambas parku u Bostonu, Masačusets; konačno, opet u Ričmondu u Virdžiniji, demonstranti su uništili i bacili u jezero Kolumbovu statuu. Iz navedenog stiče se utisak da su demonstranti imali poseban „pik“ na statue sa likom čovjeka koji je za Evropu otkrio američki kontinent.
Naravno, logično se postavlja pitanje: zašto?
Jer, na prvi pogled to je potpuno apsurdno: za razliku od statuâ svih ostalih ličnosti koje su zaista na ovaj ili onaj način bile povezane sa rasizmom i kolonijalnim izrabljivanjem, Kristofor Kolumbo nije imao veze ni sa prvopomenutim ni sa drugopomenutim fenomenom. Premda je u novootkrivenim zemljama naišao na basnoslovno bogatstvo, on je umro u potpunom siromaštvu i u nemilosti španskog dvora. Kao odgovor na gore postavljeno pitanje nameće se samo jedna- paradoksalna- misao: Kolumbo je, u percepciji ovih demonstranatâ-rušiteljâ, kriv zato što je uopšte pronašao američki kontinent!! Mnogi bi, vjerovatno, ovakvu motivaciju za oštećivanje i rušenje statuâ posvećenih Kristoforu Kolumbu situirali u zonu apsurdnosti, štoviše čiste stupidnosti. Ja, međutim, ni najmanje nisam sklon tom mišljenju. Zašto?
Zato što se atak na spomenike Kolumbu u USA ne može svesti samo na- doduše nesumnjivo veoma uznapredovalu- glupost većine ljudi na Zapadu. Kao da u tome ima nečeg dubljeg i bitnijeg- nekih tjeskobnih spoznajâ potisnutih u kolektivno nesvjesno zapadnoevropsko-sjevernoameričkog čovjeka. Da se vratimo na tezu koju smo maloprije iznijeli: premda Kristofor Kolumbo objektivno ne može snositi krivicu za monstruozna kolonijalna izrabljivanja koja su uslijedila u stoljećima poslije njegove smrti, u percepciji američkih demonstranatâ on je taj koji je suštinski, ontološki omogućio pojavu kolonijalizma: sa jedne strane, iradikaciju čitavih populacijâ u Novom svijetu, a, sa druge, trgovinu crnim robljem. Da ovaj misaoni tok dovedemo do krajnjih konzekvenci: Kolumbo je, u toj i takvoj vizuri, svojevrsni demijurg kolonijalizma. Jedna analogija nameće se gotovo sama od sebe: pronalazač američkog kontinenta ovih je danâ američki Vuk Branković; kao što su Vuka Brankovića narodna predaja i narodni epos za vijeke vijekovâ osudili kao simboličnog krivca za srpski poraz u bici na Kosovu- premda je istorija odavno dokazala da on nije bio nikakav izdajnik, nego da se, štoviše, u toj bici hrabro borio- tako je Kristofor Kolumbo u refleksiji američkih [(kvazi)antirasističkih] demonstranatâ fiksiran kao simbolični krivac za stradanja obojenih rasâ. Nije, naravno, potrebno napominjati da se opisani mentalni proces odvija potpuno u sferi iracionalnog. A moć iracionalnog je ogromna. I, podsjetimo: veoma opasna.
Simbolični krivac- koji to objektivno nije- samo je, međutim, supstitut za nemoć i odbijanje da se prihvati, te potpuno osvijesti gorka, neprijatna i porazna objektivna istina. Preciznije: američkim (kvazi)antirasistima (jer bi istinski antirasisti postupali sasvim drugačije od njih: pošast rasizma suzbijali bi strpljivim, sistematskim i svakodnevnim konstruktivnim antirasističkim djelovanjem) mnogo je lakše da projiciraju Kolumba kao krivca za kolonijalne zločine i da jurišaju na njegove spomenike- kao i na spomenike ličnosti koje su zaista imale konekciju sa rasizmom i kolonijalnim izrabljivanjem- nego da svjesnim i racionalnim segmentom uma pokušaju shvatiti i prihvatiti jedan duboki paradoks. A taj paradoks ispoljava se u činjenici da su i Kristofor Kolumbo- činom otkrića Amerike- i veliki broj svih tih robovlasnikâ, trgovacâ robljem, plantažerâ, industrijalacâ, kolonijalnih vladarâ itd. zapravo ljudi koji su zapadnu Evropu i Sjevernu Ameriku učinili onim što ona danas jeste: tehnološki, društveno-politički i po životnom standardu najnaprednijim dijelom svijeta. Velika većina njih objektivno jesu bili zlikovci, ali istovremeno- i duboko paradoksalno- bez tih zlikovacâ ne bi bilo materijalnog bogaćenja zapadnoevropsko-sjevernoameričkih društavâ. A, kauzalno-posljedičnom relacijom, bez tog materijalnog bogaćenja teško da bi se stvorila adekvatna socijalna podloga za razvoj demokratije i širenja ljudskih pravâ- društveno-političkih fenomenâ koji su neizostavna premisa poretka u kojem ovi (kvazi)antirasisti mogu farbati, obezglavljivati i rušiti statue ljudi koji su im taj javni izliv bijesa prema sebi, paradoksalno, omogućili. Svjedočimo, po ko zna koji put, smislu Istorije za vrhunski crni humor.
A svjedočimo, opet po ko zna koji put, i posvemašnjoj nesposobnosti ljudskog uma da obuhvati i prihvati cjelinu, a samim tim i istinu (jer istina je isključivo u cjelini i cjelovitosti). U ovom slučaju, riječ je o nesposobnosti (kvazi)antirasističkih demonstranatâ (a nesumnjivo i većine ljudi na Zapadu) da shvate i prihvate da su jedni te isti ljudi istovremeno i zločinci i kreatori savremene civilizacije Zapada, sa svim njenim prednostima u odnosu na mnoge druge kulture, političke sisteme i djelove svijeta. Spoznaja da su civilizaciju i društvo čijim se vrijednostima ponosiš i u kojima uživaš sva prava stvorili zapravo ljudi od kojih su mnogima ruke do iznad lakatâ bile u krvi nevinih, naravno, užasna je i mora biti potisnuta u podsvjest. A podsvjest ima svoje zakonitosti na osnovu kojih kao krivce markira i one koji sa stvarnom krivicom nemaju nikakve veze, kako nam bjelodano pokazuje primjer rušenja statuâ posvećenih Kristoforu Kolumbu. I sve je još dobro dok, u suštinski nesvjesnom stanju, ljudi jurišaju samo na spomenike i statue. A da nesvjesno i nesvjest u potpunosti ne pobijede- te da po megalopolisima i gradovima Zapada ne počnu juriši ljudi jednih na druge- potreban je naporan rad na osvješćivanju i, naročito, na samoosvješćivanju. Štoviše: osvješćivanje i samoosvješćivanje- te spremnost na prihvatanje društveno-istorijskih ambivalencijâ- conditio sine qua non su opstanka civilizacije u kojoj živimo.
/Prof.dr Miomir Abović/
