Od početka tekuće godine svi smo svjedoci intenzivne aktivnosti na društvenim mrežama g. Duška Kneževića, vlasnika “Atlas Grupe”. G. Knežević je- pritisnut akcijom crnogorske vlasti protiv njega i pokušajem da mu se oduzme veliki dio imovine koju posjeduje u Crnoj Gori- odlučio da uzvrati istom mjerom pa je tako u medijima i na društvenim mrežama objavio materijal izuzetno kompromitujućeg karaktera za crnogorsku vladajuću koaliciju i neke njene čelnike. I- što je za temu i sadržaj ovog članka još zanimljivije i važnije- najavio je objavljivanje novog materijala istog karaktera i sadržaja. Ta aktivnost g. Kneževića rezultirala je time da se dio crnogorskog društva- gotovo ugušenog u paučini korupcije, partitokratije i sveopšteg kriminala- konačno trgne i napravi sveobuhvatni pokušaj oslobađanja od te zagušujuće paučine. Da li će Crna Gora i taj- nesumnjivo najkvalitetniji- dio njenog društvaimati snage za to, nije izvjesno; već predugo obmotani smo tim zlokobnim nitima, a znamo koliko je paučina čvrsta i koliko je se teško osloboditi. Izvjesna je samo alternativa: dakle, ono što Crnu Goru čeka ako i dalje ostane zarobljena u mreži crne DPS udovice.
Ovo, međutim, nije članak o g. Dušku Kneževiću, o uzrocima njegovog sukoba sa bivšim prijateljima iz crnogorske vladajuće partije i o sudbini aktuelnih protestâ protiv aktuelnog crnogorskog režima i predsjednika Crne Gore; onaj ko očekuje da u ovom tekstu čita o tome odmah može prestati sa čitanjem istog. Crnogorski biznismen sa (trenutnim) boravkom u Londonu i njegova aktivnost u medijima i na društvenim mrežama- usmjerena na činjenje štete vladajućoj koaliciji u Crnoj Gori- poslužili su mi samo kao bogomdani i prototipni primjer za analizu jednog fenomena od opštijeg i dubljeg značaja: fenomena koji sam nazvao rijalitizacijom stvarnosti i/ili stvarnostizacijom rijalitija. Suština tog fenomena jest u tome da se- makar na prostoru od granice Hrvatske sa Slovenijom do granice Sjeverne Makedonije sa Grčkom- sve više gubeontološka razlika i granica između političkog djelovanja i svakodnevnog života uopšte, sa jedne strane, i rijalitijâ, sa druge. To će rećida određene sheme, skupovi situacijâ i modeli ponašanja učesnikâ i učesnicâ u rijalitijima imanentni serijalima kakvi su npr. „Parovi“ na Happy TV i/ili “Zadruga” na TV Pink- na temelju kojih pomenuti rijalitiji i funkcionišu- zapravo sve više postaju sheme, situacije i modeli ponašanja na bazi kojih funkcioniše i odvija se politički isvakodnevni život uopšte.Funkcija rijalitijâ- barem rijalitijâ koji se prikazuju na Happy TV i na TV Pink- svodi se, u krajnjem, na animiranje i zabavu širokih narodnih masâizborom određenog (sub)antropološkog profila učesnikâ i učesnicâ tih emisijâ i cjelodnevnim demonstriranjemodređene lepeze činovâ i situacijâ koje ti učesnici produkuju. Iz godine u godinu- nekih desetak godinâ unazad, otkako se rijalitiji intenzivno emituju- njihovi učesnici i učesnice na sve su nižoj ljestvici u vaspitno-moralno-intelektualnom pogledu (jednostavnije rečeno, u pitanju su sve veće propalice), a njihovo ponašanje sve primitivnije i prostačko do krajnjih granicâ. To ne čudi. Štoviše: rijaliti funkcioniše na principu bombastičnosti: na očekivanju recipijenatâ tih programâ da gledaju ivide bilo konfliktne bilo scene- nazovimo ih tako- ispoljavanja uzajamne naklonosti i privlačnosti među pojedinim učesnicima rijalitija, prije svega privlačnosti između pojedinih učesnikâ suprotnih polovâ. Problem je, međutim, u tome što je kategorija bombastičnosti- kategorija koja „pali“ i uzbuđuje gledaoce rijalitija- relativna i promjenljiva. Drugim riječima: gledaocima ovih programâ iz serijala u serijal treba sve više scenâ raznovrsnog primitivizma i sve brutalnijih scenâ kako bi im gledanje ovih programâ bilo dovoljno zanimljivo. A to im reditelji ovih programâ- selekcijom učesnikâ i učesnicâ gore opisanog intelektualno-vaspitno-moralnog profila- i omogućavaju. Tako i zbog toga u „Parovima“ i u „Zadruzi“ gledamo i slušamo najvulgarnije i najprizemnije moguće dijaloge, svađe, tuče, scene eksplicitnog seksa i slične prljavštine. I za očekivati je da se devoluciona putanja rijaliti programâ na ovim prostorima nastavi; sam Bog zna do kojih (sub)animalnih razinâ će forma tih emisijâ dogurati.
Da se vratim sad na sintagmu iz naslova članka, tj. na fenomen rijalitizacije stvarnosti: politike i društva uopšte. Fenomen rijalitizacije društva- kroz uticaj najvulgarnijih sadržajâ iz najvulgarnijih rijalitijâ na forme ponašanja svakodnevnog života i transfer tih sadržajâ iz rijalitijâ u svakodnevnicu- opšteprepoznati je fenomen. Nije čudo što mnogi normalni ljudi odavno traže od nadležnih institucijâ da „zaključaju“- barem u toku dana- kanale na kojima se prikazuju „Parovi“ i „Zadruga“, ili da oduzmu frekvenciju Happy TV i TV Pink kako djeca i mladi ne bi mogli gledati ponašanje učesnikâ i učesnicâ u rijalitijima koji se prikazuju na ovim televizijama. Rijalitizacija politike, međutim, već je unekoliko kompleksniji fenomen. Rekoh maloprije da je suština rijalitija- bez obzira na akcidencije ovog ili onog konkretnog rijaliti šoua- u tome da djeluje na gledaoce kroz efekat bombastičnosti, koji na raznovrsne načine- da bi privukli pažnju ciljne grupe- proizvode kreatori i učesnici rijalitijâ. Upravo zahvaljujući pomenutoj komponenti- komponenti bombastičnosti i ekstravagantnosti, imanentnoj rijaliti programima- određeni načini djelovanja koje možemo nazvati rijalitoidnima sve više prodiru u političku praksu.Valja reći da fenomen rijalitizacije političke prakse nipošto ne znači nužno i vulgarizaciju iste. Preciznije rečeno, postoje različite razine suptilnosti rijalitizacije političkog života. U Crnoj Gori pojačana rijalitizacija političkog života prisutna je već neko vrijeme:kroz različite manifestacije i kroz manifestacije različitih razinâ suptilnosti. Jedan vid rijalitizacije crnogorske političke scene ogleda se u vulgarizaciji replikâ i u učestalim pokušajima fizičkih obračunâ u Skupštini Crne Gore. To je, možemo reći, onaj prizeman i najvulgarniji vid rijalitizacije političke prakse: loš i pogrešan način da se na sebe skrene pažnja javnosti i potencijalnih glasačâ. Potpuno drugačiji vid rijalitizacije crnogorske političke scene, međutim- od početka tekuće godine- demonstrira g. Duško Knežević, načinom koji je izabrao da se bori protiv ljudi koji su udarili na njegovu imovinu u Crnoj Gori (čime je, uzgred budi rečeno, g. Knežević istovremeno- volens nolens- dao i novi zamah i vjetar u leđa opozicionim snagama u njegovoj i našoj zemlji).Njegovi duhoviti sadržaji usmjereni protiv aktuelnog predsjednika Crne Gore i njemu bliskih ljudi na Instagramu,te način na koji je u javnost plasirao kompromitujuće sadržaje o nekim visokim čelnicima aktuelnog crnogorskog režima- sem što su u političkom smislu proizveli očekivani učinak- odlikuju se intelektualnim šmekomi nisu lišeni ni izvjesne umjetničke vrijednosti. Prefinjena rijaliti tehnika borbe g. Duška Kneževića nastavlja se- i na neki način doživljava vrhunac- u njegovoj najavi da će u jednom trenutku javno obznaniti snimak na kome se vidi kako g. Milu Đukanoviću daje torbu punu novca. Ovim potezom on, sa jedne strane, drži (opoziciono orijentisane) ljude u Crnoj Gori u neizvjesnosti- čime automatski održava na visokom stupnju i njihovu averziju prema aktuelnom crnogorskom režimu i energiju za proteste koji traju- a, sa druge strane, to čini na jedan neuobičajen, u suštini zabavan način, čime se postiže odličan efekat. Naravno, nisu g. Duško Knežević i Crna Gora izolovani kad je u pitanju fenomen rijelitizacije političke prakse. Slobodno možemo reći da se radi o globalnom fenomenu. Navešćemo- između brojnih slučajevâ- primjere samo dvojice političarâ koji su upadljivi po korištenju rijaliti tehnikâ u svojoj političkoj praksi. Jedan od njih je predsjednik USA Donald Tramp. Rijalitoidne tehnike koje u svojim političkim istupima najčešće primjenjuje Tramp sulakrdijašenje i nevođenje računa o tzv. jezičkoj korektnosti, tj. ekstremno prelaženje granicâ takozvanog politički prihvatljivog izričaja: bilo da je riječ o njegovim live nastupima, na konferencijama za štampu, bilo da je riječ o njegovim tvitovima. Trampov modus rijalitizacije političkih nastupâ- dakle rijalitizacija političkog djelovanja putem lakrdijašenja i (politički) nekorektnog jezika- možda i zbog njegovog fizičkog izgleda nekim ljudima može biti- i jeste- simpatična. (Konačno, ne treba zaboraviti da je Donald Tramp- prije nego što je postao predsjednik USA- bio, između ostalog, i učesnik jednog rijalitija: rijalitija „Šegrt“). Ako Trampov modus rijalitizacije političkog djelovanja nekome imože biti simpatičan, onda rijalitoidne tehnike koje u svojim javnim političkim nastupima primjenjuje političar što sam ga odabrao kao drugi primjer za ilustraciju fenomena rijalitizacije političkog života to pouzdano nikome ne mogu biti; riječ je, naravno, o predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću. Vučićeva napadna i loša gluma oličena u njegovim hiperpatetičnimjavnim nastupima u kojima isti sebe i stranku na čijem je čelu predstavlja kao jedine zaštitnike Srbije, a sebe još i kao martira koji je spreman da žrtvuje i svoj život za spas svoje zemlje- dok su opozicija i protestanti oni koji žele da unesu haos u red i Raj koji je on stvorio- samo su i jedino odvratni. Pogotovo u svjetlu saznanja da iza takvih licemjernih nastupâ Vučić zapravo ne želi ništa drugo nego da u Srbiju na mala vrata uvede autokratiju i da još dugo vlada kao neprikosnoveni diktator.
Paralelno sa procesom rijalitizacije politike i stvarnosti dešava se i vice versa proces: politizacija i stvarnostizacija rijalitija; slobodno možemo ustvrditi da su ova dva procesa dvije strane iste medalje i da međusobno „hrane“ jedan drugi. Politizacija i stvarnostizacija rijalitija proces je koji se ispoljava na više razinâ: a) na razini bukvalne politizacije, kad, npr., dr Vojislav Šešelj uđe u vilu „Parova“, sjedne za stol sa učesnicima tog rijalitija, uključi se u rasprave koje oni vode i, između ostalog, izjavi da su za rejting njegove stranke veoma bitni i ljudi koji su učesnici rijalitija jer oni- zajedno sa onima koji ih gledaju preko TV ekrana- predstavljaju značajan dio stanovništva i glasačâ u Srbiji; b) na razini suptilne politizacije, koja se ogleda u koristi koju vladajući režimi u Srbiji i u Crnoj Gori imaju od rijalitijâ koji se trenutno prikazuju na Happy TV i na TV Pink. Naime, putem sadržajâ kakvi se prikazuju u „Parovima“ i u „Zadruzi“ vladajućim režimima uspijeva da jedan dio puka na neki način „zabavi“ i da se time koliko toliko amortizuje narodno nezadovoljstvo ekonomskim i ukupnim lošim stanjem u društvu. (Nije slučajno što se ovi rijalitiji prikazuju na dvama televizijama sa državnom frekvencijom koje imaju najveću gledanost u Srbiji). Prvi koji je na ex YU prostorima shvatio kakva zavodnička moć leži u sadržajima prizemne zabave bio je pokojni Slobodan Milošević; on i njegov režim te su sadržaje veoma uspješno primjenjivali devedesetih godinâ prošloga stoljeća. Ovo što danas vidimo na tom planu samo je neprekinuti kontinuitet tog vremena u kojem korijene sva zla sa kojima se danas suočavamo.
Metafizička posljedica dokidanja i zamagljivanja granice između rijalitijâ, sa jedne strane, i politike, sa druge, ogleda se uoneozbiljenju politike kao djelatnosti. Politička djelatnost i politički nastupi su, naime, kategorije koje se a priori smatraju nečim krajnje ozbiljnim: teoretski, radi se o djelatnostima u kojima ponajmanje smije biti ekstravagancije i duhovitosti. Gubljenjem ontološke granice između rijalitijâ, kao nečeg suštinski vještačkog i režiranog, sa jedne strane, i stvarnosti, sa druge- te prodiranjem rijaliti strukturâ u svakodnevnicu (i vice versa)- ljudsko društvo i život uopšte postaju jedan infernalni amalgam: stvarnost kojom umjesto racionalnosti i spontanosti sve više dominiraju i upravljaju strukture i modeli imanentni rijaliti programima. Rijalitizacija politike i stvarnosti- u spoju sa posljedicama uznapredovale tehnologizacije- drastično redefiniše kategoriju normalnosti i mijenja differentiu specificu većine savremenih ljudi (ukoliko smo ljudsko biće ikad mogli nazivati homo sapiensom i bićem empatije). U kom pravcu, nije teško pogoditi.
/prof. dr Miomir Abović/
